درمان پانیک یکی از تخصص های بسیار مهم و کارامد در زمینه علوم روان شناسی و بیماریهای روحی و ذهنی است. در حال حاضر اختلال پانیک (panic) یکی از بیماری های شایع در میان بزرگسالان و کودکان محسوب می شود.
پانیک (panic) چیست؟
اختلال پانیک که به آن آگورافوبیا، اختلالات اضطرابی یا وحشت زدگی ناگهانی نیز گفته می شود در حقیقت یک عارضه روحی و روانی است که فرد به طور ناگهانی دچار ترس و هراس شده و سریعا به عوامل فیزیکی و محیطی پاسخ تند می دهد. درمان اختلال پانیک از نظر بالینی در افراد مختلف بسته به شرایط روحی، جسمی و… متفاوت است.
پانیک ممکن است خود به خود یا در اثر پاسخ و واکنشی به موقعیت های خاص و محرک های بیرونی اتفاق بیفتد. در اغلب موارد بعد از وقوع حمله، فرد بیمار احساس خستگی، استرس ، کوفتگی و… کند که در بیشتر اوقات زندگی روزانه بیمار دچار اختلال می شود. ممکن است یک عامل ژنتیکی وجود داشته باشد که آسیب پذیری افراد را در برابر اختلال هراس افزایش می دهد.
بیشتر بخوانید: ترنس چیست: علت، خصوصیات و علائم ترنسکشوال و تراجنسی ها
علائم و نشانه های اختلال پانیک
حملات پانیک زمانی رخ می دهد که بیمار در معرض رویدادها یا شرایط احساسی و تحریک آمیز خاصی قرار گیرد. ممکن است فرد زمانی که در آسانسور، ماشین، اتوبوس، تونل، روی پل یا موقعیت‌هایی این چنینی باشد بترسد و در اثر حمله پانیک نتواند فرار کند. در هنگام بروز ترس ناگهانی و وقوع حمله پانیک فرد بیمار احساس می کند علائم حیاتی اش دچار مشکل شده است.
به همین خاطر بیماران مبتلا به اختلال هراس ممکن است به اورژانس مراجعه کنند و اظهار نمایند دچار «سکته قلبی» شده‌اند یا در شرف مرگ هستند. همچنین این افراد بیان می کنند که نمی‌توانند نفس بکشند یا «گرسنگی هوا» دارند. حمله پانیک یک حمله عصبی و ناگهانی ترس یا ناراحتی شدید است که در آن چهار علائم زیر به طور ناگهانی ایجاد می‌شوند:
- نگرانی مداوم در مورد داشتن حملات اضافی
- نگران پیامدهای حمله یا عواقب آن، به عنوان مثال، از دست دادن کنترل، حمله قلبی، یا دیوانه شدن
- تغییر قابل توجهی در رفتار مربوط به حملات.
- تپش قلب، تپش قلب، یا تند شدن ضربان قلب
- تعریق
- لرزیدن یا لرزش
- احساس تنگی نفس یا خفگی
- احساس خفگی
- درد یا ناراحتی قفسه سینه
- حالت تهوع یا ناراحتی شکمی
- احساس سرگیجه، بی ثباتی، سبکی سر، یا غش
- واقع نشدن (احساس غیرواقعی بودن) یا مسخ شخصیت (از خود جدا شدن)
- ترس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن
- ترس از مردن
- پارستزی (بی حسی یا سوزن سوزن شدن)
- لرز یا گرگرفتگی
چگونه پانیک را درمان کنم؟
اختلال پانیک همچون سایر بیماریهای حاد روانی باید با دقت کامل توسط یک متخصص بررسی و سپس به صورت اساسی درمان شود. برای مثال، اگر بیمار بیش از حد مشروبات الکلی مصرف کرده باشد باید درمان حملات پانیک او با برنامه دفع مسمومیت یا ترک شروع شود. همچنین محدود کردن مصرف کافئین یا حذف آن از رژیم غذایی نیز روند تاثیر درمان را افزایش می دهد.
در بیشتر مواقع درمانگر برای درمان پانیک از تغییرات ساده سبک زندگی و تکنیک های مدیریت استرس کمک می گیرد. علاوه بر آموزش کنترل استرس و حمله پانیک در برخی از موارد روانپزشک از ابزارهایی همچون دارو، دستگاه شوک الکتریکی و… برای درمان این بیماری استفاده می کند. تمامی این موارد را می توانید از دکتر فرامرز ذاکری آموزش ببینید.
-
رفتار درمانی
رفتار درمانی به بسیاری از بیماران کمک می کند. تا در مورد اختلال پانیک، علل، پیامد و مدیریت آن شناخت کافی به دست آورند. سپس با کمک آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی و نحوه مقابله با هیپرونتیلاسیون به بیمار کمک می کند بعد از مدت زمان کوتاهی حمله پانیک را متوقف یا کنترل کند.
تنفس در کیسه کاغذی برای افرادی که در هنگام وقوع حمله دچار تنگی نفس می شوند باعث می شود تا زمان مراجعه بیمار به مراکز درمانی، بتواند علائم شدید اختلال پانیک را کنترل و حتی برطرف نماید. تشویق به گرفتن نفس‌های عمیق و آهسته، با استفاده از ساعت به‌عنوان راهنمای تعداد تنفس، تکنیکی است که بیماران می‌توانند در هر جایی از آن استفاده کنند.
-
دارو درمانی
تحقیقات اخیر در زمینه درمان پانیک نشان می دهد که موفق ترین درمان برای این اختلال استفاده ترکیبی از داروهای ضد افسردگی و رفتار درمانی (CBT) است. بسیاری از پزشکان CBT را به عنوان خط مقدم درمان توصیه نموده و در صورت لزوم با توجه به شرایط بیمار دارو تجویز می کنند.
اگر روانپزشک علائم فیزیکی را در زمان وقوع حمله پانیک خطرناک ارزیابی نماید؛ از داروهایی با دوز قوی تر استفاده خواهد نمود و فاصله زمانی جلسات مشاوره و گفتار درمانی را کوتاهتر تعیین خواهد کرد. در طی جلسات CBT، پزشک بر روی افکار بیمار کار می کند تا او به طور انعطاف پذیرتر در مورد اضطراب و استرس خود فکر کند. در این حالت بیمار به جای اینکه علائم فیزیکی را خطرناک بداند، سعی می کند آنها را مدیریت و تحمل نماید.
برخی از داروهای تجویز شده برای درمان پانیک
روانپزشک برای افرادی که حملات پانیک را تجربه می کنند توصیه می کند در صورت بروز حمله از داروهای آرامبخشی مانند کلوناپین، زاناکس یا آتیوان استفاده کنند. اما دارو های تجویز شده ممکن است یک وابستگی روانی ایجاد نماید. همچنین مصرف این داروها باید با احتیاط و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. برخی از دارو هایی که توسط روانپزشک متخصص برای درمان پانیک تجویز می شود شامل موارد زیر است:
-
بنزودیازپین ها
بنزودیازپین ها عوارض نامطلوب طولانی مدت را دارند اما یکی از داروهای ضد افسردگی جدیدی است که در درمان پانیک تاثیر فوق العاده زیادی دارد. ترکیب بنزودیازپین با یک داروی ضد افسردگی برای بیمارانی که از اختلال پانیک رنج می برند توصیه نمی شود. از سوی دیگر بنزودیازپین هایی همچون آلپرازولام و کلونازپام برای درمان حاد و درمان نگهدارنده اختلال هراس موثر هستند.
این داروها باید به طور مداوم مصرف شوند تا در شروع حمله پانیک دوز حاد بنزودیازپین بتواند به طور مؤثر ایفای نقش کند. در نتیجه احتمال بروز مشکلاتی همچون عدم آرامبخشی، عدم هماهنگی و عدم تعادل بیمار محدودتر و کمتر می شود. معمولاً پس از چند ماه کنترل حملات و اختلال پانیک، درمانگر به تدریج در طی دوره شش ماه تا یک سال دوز داروهای مصرفی را کاهش می دهد. دوز بنزودیازپین و آلپرازولام برای کنترل و درمان اختلال پانیک به طور معمول 4 میلی گرم در روز است.
-
داروهای ضد افسردگی
چندین داروی ضد افسردگی معمولاً 2-4 هفته یا 6-8 هفته برای درمان اختلال پانیک استفاده می شوند که به مرور زمان موجب کاهش دفعات یا شدت حملات پانیک می شوند. طبق تحقیقات پزشکی اثربخشی بیماران مبتلا به حملات پانیک به داروهای ضد افسردگی از 60 تا 90 درصد متغیر است. بنابراین تقریباً 10-40٪ از بیماران بعد از 6-8 هفته مصرف داروی ضد افسردگی آثار بهبودی را در خود احساس می کنند.
اگر داروهای ضدافسردگی در درمان پانیک موثر باشند باید حداقل شش ماه توسط بیمار مصرف شوند.
-
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای همچون ایمی پرامین و کلومیپرامین به طور گسترده در درمان اختلال پانیک مورد مطالعه قرار گرفته اند. هر دوی این داروها در درمان و کنترل بیمار نقش موثر دارند اما عوارض جانبی آنها باعث شده تا به طور کلی استفاده از داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای در بیماران مبتلا به اختلال هراس منع شود.
-
مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)
مهارکننده‌های غیرانتخابی برگشت‌ناپذیر (مونوآمین اکسیدازها A و B) همچون فنلزین مؤثرترین درمان دارویی برای اختلال هراس هستند. اما خطر تداخلات غذایی، این داروها و مصرف دوز بیش از حد آن باعث بروز عوارض جانبی شدیدی می شود. دوز توصیه شده فنلزین در درمان پانیک تقریباً 1 میلی گرم در روز است که در طی مصرف آن، افت فشار خون به عنوان یک عارضه جانبی شایع در بین بیماران است.
-
داروهای ضد افسردگی جدیدتر
در طول درمان اختلال پانیک تقریبا از همه داروهای ضد افسردگی استفاده می شود؛ زیرا به نظر می رسد اثربخشی در روند بهبود بیمار تاثیرات مثبتی برجای می گذارد. امروزه داروهای ضد افسردگی جدیدتر توسط مراکز تحقیقات پزشکی تولید و به بازار عرضه شده که رویکرد بهتری را پیش روی درمانگران قرار داده است.
پاروکستین از جمله داروهای ضد افسردگی جدیدی است که برای درمان اختلال پانیک و پیشگیری وقوع حملات شدید توسط سازمان بهداشت جهانی تایید شده است. همچنین در استرالیا از سرترالین ، داروهای سه حلقه ای و MAOI با تجویز دوز اولیه کم برای درمان اختلال هراس استفاده می شود.
به نظر می رسد داروهای جدیدتر از عوارض جانبی بیشتری نسبت به سایر دارو های ضد افسردگی برخوردار هستند. به همین خاطر پزشکان از دوز کمتری برای درمان اختلال پانیک استفاده می کنند. به عنوان مثال، برای درمان اختلال هراس از داروی پاروکستین با دوز 40 میلی گرم در روز استفاده می شود.
خلاصه
هنگامی که یک بیمار با اختلال پانیک به مراکز درمانی مراجعه می کند، روانپزشک در ابتدا باید اطمینان یابد این حالت فقط یک حمله پانیک منفرد است یا پیامدهای رفتارهای ناسازگار و حتی پاسخ به عوامل محیطی استرس زا. بنابراین درمانگر در راستای درمان پانیک جلسه مشاوره را ترتیب می دهد تا در مورد برخی از خصوصیات روحی و روانی، سبک زندگی فرد بیمار اطلاعاتی را کسب نماید سپس با توجه به این داده ها اقدام به درمان این اختلال می کند.
