فرسودگی شغلی: عوامل، علائم، جلوگیری و درمان فرسودگی کاری
امروزه تمام انسان‌ها برای گذران زندگی مجبورند کار کنند. چه کارشان را دوست داشته باشند چه نه، موظفند هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر سر کار حاضر باشند. این روند هر روز تکرار می‌شود و قاعدتا بعد از مدتی موجب خستگی جسم و روان انسان می‌شود. به این خستگی فرسودگی شغلی می‌گویند. این حس که به خستگی شغلی نیز معروف است، ممکن است در هر انسان شاغلی پس از یک دوره کار طولانی ایجاد شود.
شما به عنوان یک فرد شاغل هر روز با احساس خستگی زیادی کار را ترک می‌کنید، با امید این که روزی این خستگی‌ها با رسیدنتان به هدفی که دارید پایان پذیرد؛ اما هر چه بیشتر تحمل می‌کنید، انگار استرس شما نیز بیشتر می‌شود. بعد از مدتی متوجه عدم تمرکز خود روی شغلتان می‌شوید. شما ممکن است روز به روز از شغل خود بیزار شوید و احساسات منفی در شما بیشتر و بیشتر شوند، اعتماد به نفستان کاهش یافته و فکر می‌کنید از پس هیچ کاری بر نمی‌آیید.
همه مواردی که در بالا ذکر کردیم جز علائم فرسودگی شغلی هستند. در این مقاله به طور کامل درباره این موضوع صحبت شده است. اگر شما هم از خود می‌پرسید فرسودگی شغلی چیست؟ پس تا انتهای این مقاله با فارسیرو همراه باشید تا به طور کامل درباره این معضل روحی و روانی اطلاعات کسب کنید.
منظور از فرسودگی شغلی چیست؟
فرسودگی شغلی برای اولین بار در دهه ۱۹۷۰ توسط روانشناس هربرت فرودنبرگر تعریف شد. در حال حاضر به عنوان یک بیماری در طبقه‌بندی بیماری‌ها در سازمان بهداشت جهانی در نظر گرفته می‌شود. در واقع این سازمان معتقد است که گرچه فرسودگی کاری یک بیماری جسمی نیست؛ اما می‌تواند بر روی سلامت بدن تاثیر بگذارد.
اما فرسودگی کاری چیست؟ در واقع سندرمی است که ناشی از استرس مزمن محل کار بوده که با موفقیت مدیریت نشده است. این سندرم در سه بعد مشخص می شود: احساس تخلیه یا فرسودگی انرژی، افزایش فاصله ذهنی از شغل، یا احساس منفی‌گرایی یا بدبینی نسبت به شغلش. هر سه بعد، بازده فرد را کاهش داده و باعث دل‌زدگی او از کارش می‌شود.
فرسودگی شغلی عملکرد فردی و اجتماعی را مختل می‌کند و بر کیفیت کار و بازده آن تأثیر منفی می‌گذارد. برخی از افراد شاغل بر این باورند که هر چه سخت‌تر کار کنند و سعی در راضی نگه‌داشتن رئیس خود با از خودگذشتگی بیش از حد داشته باشند، می‌توانند سریع‌تر موفق شوند؛ این طرز تفکر عمدتا علت فرسودگی شغلی است.
فرسودگی شغلی می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی تأثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و افسردگی را افزایش دهد. همچنین می‌تواند بر خواب تاثیر منفی بگذارد و ممکن است سبب بروز دردهای مختلف از جمله درد در دستگاه‌های گوارشی و از دست‌دادن اشتها نیز بشود؛ علاوه بر این‌ها به اعتماد به نفس صدمه جدی وارد کرده و ممکن است احساس درماندگی و ناامیدی به وجود آورد.
سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است شواهد بسیاری وجود دارد که استرسی که در محل کار به انسان وارد می‌شود می‌تواند تاثیر مخربی بر روی روح و روان وی داشته باشد. این سازمان همچنین به عدم رسیدگی کارفرمایان به مشکلات سیستمی در محل کار خود اشاره می‌کند که سبب افزایش این استرس می‌شوند. این نشان‌دهنده اهمیت و فراگیربودن استرس در محل کار است.
می‌توان گفت که مشاغل پر استرس، بیشتر در معرض بروز این عارضه هستند؛ پس فرسودگی شغلی در معلمان، پزشکان و پلیسها بیشتر خواهد بود. به طور کلی، پزشکان معتقدند که خستگی کاری تنها معضلی نیست که فرد در محیط کار با آن دست و پنجه نرم می‌کند. عوامل فرسودگی شغلی دیگری نیز وجود دارند که رئیسان باید آنها را بشناسند و به حل آنها کمک کنند.
بیشتر بخوانید: من میخوام شاد باشم چیکار کنم؟ 5 روش برای خوشحالی همیشگی
عوامل فرسودگی شغلی
همانطور که در بالا گفتیم استرس می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی شود، اما این یکی از عوامل موثر بر فرسودگی شغلی است که می‌تواند منجر به آن شود. در واقع استرس کوتاه مدت می‌تواند فرد را بیش‌فعال و بیش از حد حساس کند؛ اما خستگی کاری در طولانی مدت باعث بی‌انگیزه‌شدن و از دست رفتن امید او می‌شود.
تعدادی از عوامل مختلف ممکن است در بروز فرسودگی کاری نقش داشته باشند، این عوامل به شرح زیر هستند:
- عوامل استرس‌زا غیر قابل کنترل
- حجم کاری بیش از حد، با تقاضای بیش از حد تحمل فرد
- انتظارات شغلی نامشخص
- عدم تطابق بین آنچه که شغل باید باشد و آنچه در واقع هست
- عدم وجود کنترل و مدیریت مناسب در محیط کار
- نداشتن انصاف رئیس‌ها در موارد مختلف مخصوصا امور مالی
- عدم ارتباط با همکاران
- فقدان جوایز/قدردانی مناسب
- تعادل ضعیف کار و زندگی
- وجود همکاران بد و نامناسب
برای این که بفهمید آیا دچار این معضل روحی و روانی شده‌اید یا نه، می‌توانید به سایت‌های مختلف برای انجام آزمون‌های مربوطه مراجعه کنید. اگر واقعا به آن دچار شده باشید، در ادامه به شما خواهیم گفت چگونه با آن مقابله کنید.
مراحل فرسودگی شغلی
روانشناس آمریکایی هربرت فرودنبرگر و همکارش گیل نورث در مورد فرسودگی شغلی نظریه‌های زیادی را ارائه داده‌اند و اعلام کرده‌اند که پیشرفت این سندرم را به ۷ مرحله تقسیم کردند. برخی از مراحل فرسودگی شغلی به بروز این مشکل در محل کار اشاره دارند، در حالی که برخی دیگر از فشارهای شخصی ناشی می‌شوند.
اصرار برای اثبات خود در شغل
در بیشتر شغل‌ها، مخصوصا وقتی رقابت شدیدی در محل کار وجود دارد، فرد اصرار می‌کند که از همکاران خود جلو بزند و خود را بیشتر از دیگران ثابت کند؛ از این رو دست به انجام کارهای طاقت‌فرسا و زیاد می‌زند که باعث دل‌زده‌شدن وی می‌شود.
سخت‌تر تلاش کردن
بسیاری از افراد در تمایل خود برای اثبات خود به دیگران، یا تلاش برای جاافتادن در سمتی از سازمانی که مناسب آنها نیست، از خود انتظارات بالایی دارند و برای برآورده‌ساختن آنها تمایل دارند صرفاً روی کار تمرکز کنند و روز به روز کارهای بیشتری، بیش از آنچه که طاقتش را دارند، انجام می‌دهند.
بی توجهی به نیازهای روزانه
از آنجایی که افراد امروزه تمام وقت خود را به کار اختصاص می‌دهند، جایی برای هیچ چیز دیگری در زندگی باقی نخواهند گذاشت. از نظر آنها دوستان و خانواده، حتی نیازهای اولیه چون خوردن و خوابیدن دیگر به عنوان مسائل پراهمیت زندگی تلقی نمی‌شوند و فقط بارهایی هستند که زمان را از کار می گیرند.
نیافتن منبع مشکلات
افرادی که به این مرحله می‌رسند، متوجه خواهند شد که در جایی چیزی درست نیست؛ اما قادر نیستند منبع مشکل را پیدا کنند. به همین خاطر شروع به درگیری و سرزنش همکاران، خانواده و اطرافیان خود می‌کنند.
تغییر ارزش‌های زندگی فرد
با عمیق‌ترشدن این سندروم و پیش رفتن در مراحل فرسودگی شغلی، ارزش‌های زندگی افراد تغییر می‌کند. کار تمام انرژی را مصرف کرده و هیچ انرژی دیگری را برای دوستان و چیزهایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردند، باقی نمی‌گذارد. از آنجایی که کار تنها تمرکز آنها می شود، دیگر تاب و تحمل دیدن اشتباه از دیگران را نخواهند داشت و هرگز از همکاران خود راضی نیستند؛ این مورد اغلب منجر به، به وجودآمدن درگیری‌های داخلی در یک شرکت یا سازمان می‌شود.
انکار و نادیده گرفتن مشکلات
افرادی که در این مرحله قرار می‌گیرند، شاید ندانند خستگی شغلی چیست. این افراد در برخی موارد بدون این که بدانند دچار عدم تحمل و پرخاشگری می‌شوند. آنها مشکلات مربوط به پروژه‌ای که روی آن کار می‌کنند، را نادیده می‌گیرند؛ زیرا نمی‌خواهند با آنها کنار بیایند. این افراد فشار ناشی از بار کاری بیش از حد را بهانه کرده و به کارهای خود به خوبی رسیدگی نمی‌کنند.
منزوی شدن
با پیشروی و پیشرفت این سندروم در فرد، ارتباط اجتماعی کم و کمتر می‌شود و در پی آن بدون برقراری هیچ‌گونه رابطه اجتماعی، همه افراد ناگزیر منزوی خواهند شد. در این مرحله، که خطرناک‌ترین مرحله از خستگی شغلی نیز هست، افسردگی مانند یک بار آجر بر سر فرد ریخته خواهد شد. فرد آسیب دیده از فعالیت های تیمی جدا شده و کمتر با همکاران خود ارتباط برقرار می‌کند. این امر به ناچار منجر به مشکلاتی در پویایی تیم می شود.
نشانه ها و علائم فرسودگی شغلی چیست؟
تا اینجای مقاله به طور کامل متوجه شده‌اید که فرسودگی شغلی چیست، حال بیایید علائم فرسودگی شغلی را باهم بررسی کنیم. فرودنبرگ علائم و نشانه‌های زیادی را برای فرسودگی شغلی تعیین کرد؛ اما امروزه روانشناسان علايم بسیار دیگری را نیز برای آن اعلام کرده‌اند. علائم فیزیکی این سندروم از این قرارند:
- احساس خستگی
- سیستم ایمنیتان به قدری ضعیف شده که حتی یک سرماخوردگی ساده هم شما را از پای درمی‌آورد.
- سردردهای مکرر
- مشکلات مکرر دستگاه گوارش
- اختلالات خواب
- تنگی نفس
مشکلات و علائم روحی خستگی شغلی نیز از این قرارند:
- تحریک‌پذیری
- پاسخ‌های هیجانی شدید (سریع گریه کردن، سریع خشمگین)
- مشکوک و پارانوئیدشدن نسبت به همکاران
- مصرف مواد مخدر
- لجبازی، لجبازی و عدم تمایل به گوش‌دادن به دیگران
- نگرش منفی
- این فرد همیشه افسرده به نظر می‌رسد.
گاهی اوقات فرد دچار این معضل روحی شده؛ اما خودش نمی‌داند و با این که تمام اطرافیانش متوجه تغییر رفتارش شده‌اند، باز هم اصرار دارد که مشکلی درباره رفتار وی وجود ندارد. اگر شما هم فردی هستید گه چند وقتی است در محل کار دچار مشکل شده‌اید، ممکن است دچار فرسودگی شغلی شده باشید و باید به دنبال راههای درمان فرسودگی شغلی باشید. در این صورت برای متوجه‌شدن این که مبتلا شده‌اید یا نه، بهتر است از خود سوالات زیر را بپرسید:
- آیا در محل کار بدبین یا منتقد شده‌اید؟
- آیا خودتان را به زور به سمت کار می‌کشانید و برای شروع آن مشکل دارید؟
- آیا نسبت به همکاران، مشتریان بی حوصله شده‌اید؟
- آیا انرژی لازم برای خوب کارکردن و دادن بازده مثبت را مانند قدیم ندارید؟
- آیا به سختی می توانید تمرکز کنید؟
- آیا از دستاوردهای خود رضایت ندارید؟
- آیا نسبت به شغل خود احساس ناامیدی می‌کنید؟
- آیا از غذا، مواد مخدر یا الکل برای احساس بهتر یا به دست‌آوردن آرامش استفاده می‌کنید؟
- آیا عادات خواب شما تغییر کرده است؟
- آیا از سردردهای بی دلیل، مشکلات معده یا روده یا سایر شکایات فیزیکی ناراحت هستید؟
اگر پاسخ شما به هر یک از این سوالات مثبت است، ممکن است دچار فرسودگی شغلی شده باشید. صحبت با یک پزشک یا یک ارائه دهنده سلامت روان را در اولویت کارهای خود قرار دهید؛ زیرا این علائم می‌تواند با شرایط سلامتی مانند افسردگی نیز مرتبط باشد، پس بهتر است هر چه زودتر راههای درمان فرسودگی شغلی را پیش بگیرید.
همچنین بخوانید: بهترین لباس مصاحبه شغلی: لباس مصاحبه کاری خانم ها و آقایان
راههای جلوگیری از فرسودگی شغلی
حال کاملا میدانید که علائم فرسودگی شغلی چیست. اگر شما به این سندروم مبتلا نشده باشید بهتر است راهکارهای جلوگیری از فرسودگی شغلی را نیز بیاموزید تا بتوانید در کار خود بهترین باشید. راهکارهای مقابله با فرسودگی شغلی یک مسئله بسیار مهم است. هم خود فرد و هم تیم همکاران وی باید به آنها دقت نمایند و درصدد از بین بردنشان برآیند.
جلوگیری از بروز این سندروم به تلاش بسیار زیادی نیاز دارد و همت عظیمی را می‌طلبد. برای جلوگیری بروز آن می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- رفتن به تعطیلات و خوش‌گذرانی در کنار افرادی که دوستتان دارند را فراموش نکنید
- پس از پایان ساعت کاری خود، به هیچ عنوان به دنبال کارهای خود نروید؛ یعنی ایمیل خود را باز نکنید، پرونده‌ها و کار خود را به خانه نیاورید و … .
- در طول هفته کاری دقایقی را به خود اختصاص دهید. ۱۵ دقیقه را با دوست خود تلفنی صحبت کنید، ۲۰ دقیقه را صرف خوردن یک ناهار لذیذ کنید، ۳۰ دقیقه در اطراف منزل پیاده‌روی کنید و… .
- ورزش کنید.
- مطمئن شوید شغل خود را دوست دارید و محیط آن برای شما یک محیط سمی نیست. در صورتی که متوجه شدید در آن جو نمی‌توانید کار کنید هر چه زودتر به فکر عوض‌کردن شغل خود بیوفتید.
- ددلاین‌ها را نادیده نگیرید. کارکردن و تحویل‌دادن پروژه در آخرین لحظات مهلت تحویل آن می‌تواند استرس‌زا باشد؛ پس در مدیریت پروژه‌های خود کوشا باشید.
چه کسانی در معرض ابتلا به فرسودگی کاری هستند
هر کارمندی که به واسطه شغلش با مردم سر و کار دارد، پتانسیل ابتلا به فرسودگی شغلی را دارد. این ممکن است شامل معلمان، کارکنان مراقبت، افسران زندان یا حتی کارکنان خرده‌فروشی و… باشد. این مشاغل بیشتر در معرض ابتلا به این سندروم هستند:
پرستاران
معمولا فرسودگی شغلی کارکنان بیمارستان‌ها بیشتر است؛ چرا که این دسته از مشاغل با استرس زیادی روبرو هستند و امکان گرفتن مرخصی نیز برای آنها خیلی کم است.
معلمان
فرسودگی شغلی معلمان یکی از معضلاتی است که تمام سیستم آموزش و پرورش را درگیر خود کرده است. این کارمندان با استرس زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و عوامل مؤثر در فرسودگی شغلی معلمان نیز بسیار زیاد است.
روانشناسان
شاید متعجب شده باشید؛ اما فرسودگی شغلی روانشناسان نیز یکی از معضلاتی است که جامعه را درگیر کرده است.
پلیسها
شغل پلیسی نیز یکی دیگر از مشاغلی است که شدیدا استرس‌زا است. باید بگوییم که فرسودگی شغلی در سازمان پلیس شاید بیشتر از هر سازمان دیگری رخ دهد.
سوالات متداول
منظور از فرسودگی شغلی به بیان ساده چیست؟
افسردگی و خستگی بیش از حدی که از کار زیاد ناشی می‌شود.
فرسودگی شغلی به انگلیسی چی میشه؟
فرسودگی شغلی به انگلیسی Occupational Burnout می شود.
جمع‌بندی
خستگی شغلی یکی از سندورم‌هایی است که در جامعه امروز به وفور یافت می‌شود. کشور ما اخیرا به دلیل درگیری با برخی مشکلات اقتصادی ممکن است بیشتر در معرض همه‌گیرشدن فرسودگی کاری قرار داشته باشد؛ پس ما به عنوان قشر تحصیل‌کرده و شاغل این مرز و بوم بهتر است راهکارهای جلوگیری از فرسودگی شغلی را به خوبی بیاموزیم و از خود در برابر آن محافظت کنیم.
