بیماری وبا چیست | عامل، علائم، راه انتقال، جلوگیری و درمان وبا چگونه است؟

وبا یکی از بیماریهای واگیر دارد است. بیماری‌های واگیردار در طی قرن‌های گذشته همواره یکی از تهدیدهای اصلی سلامت انسان محسوب می‌شدند. این بیماری‌ها گاهی به‌سرعت در بین تعداد زیادی از افراد شیوع پیدا کرده و باعث مرگ و میر بالای افراد شده‌اند. بیماری‌های واگیردار بیماری‌هایی هستند که عامل عفونی بیماری‌زا یا فرآورده‌های سمی آن بتواند به‌صورت مستقیم یا غیر‌مستقیم از انسان به انسان و یا از حشرات و حیوانات به انسان قابل انتقال باشند. چگونگی و راه انتقال بیماری‌ها باهم متفاوت است. این بیماری از طریق مدفوع منتقل می‌شود. در این مقاله از فارسی‌رو به شرح مطالبی درباره بیماری وبا خواهیم پرداخت؛ قبل از آن در مقدمه‌ای کوتاه باید بدانیم که “وبا چیست؟”

بیماری وبا چیست؟

طبق تعریف CDC (مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها)، وبا یک بیماری حاد اسهالی است که در اثر عفونت روده با نوعی باکتری سمی به‌نام ویبریو کلرا ایجاد می‌شود. تخمین زده می‌شود که سالانه ۳/۱ تا ۴ میلیون نفر در سراسر جهان به وبا مبتلا می‌شوند و ۲۱۰۰۰ تا ۱۴۳۰۰۰ نفر از طریق آن می‌میرند. افرادی که به این مریضی مبتلا می‌شوند اغلب علائم خفیف دارند یا بدون علامت هستند؛ اما در برخی از افراد به‌صورت شدید رخ می‌دهد. تقریباً از هر ۱۰ نفری که به آن مبتلا می‌شوند، ۱ نفر دچار علائم شدیدی مانند اسهال آبکی، استفراغ و گرفتگی عضلات پا می‌شود.

در این افراد از دست‌دادن سریع مایعات بدن منجر به کم‌آبی بدن و شوک می‌شود و اگر سریع درمان نشوند در عرض چند ساعت به‌دلیل کم‌آبی خواهند مرد. باکتری وبا معمولاً در آب یا غذاهای آلوده به باکتری (توسط مدفوع فرد مبتلا) یافت می‌شود. این بیماری معمولا در مکان‌هایی با تصفیه آب ناکافی، بهداشت نامناسب و ناکافی رخ می‌دهد و گسترش می‌یابد.

علائم بیماری وبا چیست؟

علائم بیماری وبا در مراحل اولیه عبارتند از:

• اسهال آبکی فراوان
• استفراغ
• تشنگی
• گرفتگی عضلات پا
• بی قراری یا تحریک پذیری

مراقبین بهداشتی باید هنگام معاینه بیمارانی که اسهال آبکی فراوان دارند به دنبال علائم کم‌آبی بدن باشند. این علائم شامل:

• ضربان قلب سریع
• از دست دادن خاصیت ارتجاعی پوست
• غشاهای مخاطی خشک
• فشارخون پایین

افراد مبتلا به وبا ممکن است دچار کم‌آبی شدید شوند و کم‌آبی می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود. در‌صورت عدم درمان، کم‌آبی شدید باعث ایجاد شوک، کما و مرگ در عرض چند ساعت می‌شود.

اسهال شدید بیماران حاوی مقادیر زیادی میکروب عفونی است که در‌صورت وارد شدن به آب یا غذا ممکن است ‌دیگران را آلوده کند.

برای جلوگیری از گسترش باکتری، تمام مدفوع (فضولات انسانی) افراد بیمار باید با احتیاط دور ریخته شود تا اطمینان حاصل شود که آلودگی در اطراف پخش نشود.

راه های انتقال وبا

افراد با نوشیدن آب یا خوردن غذای آلوده به باکتری به بیماری وبا مبتلا می‌شوند. در اپیدمی‌های بزرگ اغلب یکی از راه های انتقال وبا آلودگی مدفوعی منابع آب یا غذاهای خیابانی است. این بیماری گه‌گاه از طریق خوردن صدف‌های خام یا نیم‌پز که به‌طور طبیعی آلوده هستند، سرایت می‌کند.

چه کسانی بیشتر در معرض اپیدمی وبا قرار دارند؟

افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند عبارتند از: پرسنل مراکز بهداشتی مخصوص بیماران وبا، مسافرانی که در یک منطقه انتقال فعال وبا هستند و احتیاط لازم را درباره بهداشت آب و غذای سالم و بهداشت شخصی را رعایت نمی‌کنند.

بیشترین عوارض منفی وبا در چه کسانی بیشتر است؟

افراد مبتلا به آکلرهیدریا (عدم وجود اسید کلریدریک در شیره معده)، افراد دارای گروه خونی O، شرایط پزشکی مزمن و افرادی که دسترسی سریع به درمان آب‌رسانی مجدد و خدمات پزشکی ندارند، بیشتر احتمال دارد که به بیماری شدید ناشی از وبا مبتلا شوند.

منبع محیطی

آب‌های شور و دریا محیط طبیعی برای رشد باکتری‌ها هستند. هیچ میزبان حیوانی شناخته شده‌ای برای باکتری وبا وجود ندارد؛ اما باکتری‌ها به‌راحتی خود را به پوسته حاوی کیتین خرچنگ، میگو و سایر صدف ها متصل می‌کنند و اگر خام یا نیم‌پز مصرف شوند می‌توانند منبعی برای عفونت‌های انسانی باشند.

راه پیشگیری از بیماری وبا

پیشگیری و جلوگیری از وبا به دسترسی به آب سالم، بهداشت کافی و نیا‌زهای اولیه بهداشتی بستگی دارد. مطالب زیر شامل اصول اولیه پیشگیری از این بیماری و سایر بیماری‌های اسهالی می‌شوند.

پنج گام اساسی جلوگیری و پیشگیری از وبا

این پنج گام را در زمینه بهداشت شخصی حتما رعایت کنید:

• برای مسواک‌زدن، شستشوی دست و صورت، استحمام، تهیه غذا و تهیه یخ حتما از آب سالم استفاده کنید.
• دست‌های خود را مرتب با صابون و آب سالم بشویید.

از توالت استفاده کنید یا مدفوع خود را دفن کنید. در هیچ آبی مدفوع نکنید.

غذا (مخصوصاً غذاهای دریایی) را خوب بپزید، روی آن را بپوشانید و داغ بخورید. میوه‌ها و سبزیجات را شسته و پوست آن‌ها را جدا کنید. (خودتان در شرایط بهداشتی این کار را انجام دهید.)

خودتان و لباس‌هایتان را در فاصله ۳۰ متری از منابع آب آشامیدنی بشویید؛ همچنین تعویض پوشک فرزندانتان باید در فاصله ۳۰ متری از منبع آب آشامیدنی باشد.

پیشگیری از وبا در خانواده

در خانواده موارد زیر را رعایت کرده و به کودکان آموزش دهید:

• آب سالم بنوشید و استفاده کنید.
• غذا را کاملا بپزید.
• پس از مراقبت از بیماران و به ویژه پس از دست‌زدن به مدفوع، دست‌ها را با آب سالم و صابون بشویید.
• هر ملافه یا لباسی را که ممکن است با اسهال تماس داشته ‌باشد بردارید و ترجیحاً در ماشین لباسشویی با آب گرم یا داغ با مواد شوینده معمولی ماشین بشویید. (نیازی به استفاده از سفیدکننده نیست.)
• از یک توالت فلاش‌دار استفاده کنید. زباله‌های کثیف آلوده به مدفوع را که یک راه انتقال بیماری وبا هستند در دو کیسه زباله‌ قرار داده سپس دور بریزید.
• برای تمیز‌کردن نواحی که ممکن است با مدفوع تماس داشته باشد، از جمله حمام بیمار و تشت تخت او از محلول‌های ضدعفونی‌ کننده خانگی یا محلول سفید‌کننده‌ای که از ۱ قسمت سفید‌کننده و ۹ قسمت آب تشکیل شده است استفاده کرده و بلافاصله آن‌ها را تمیز کنید.
• در صورت امکان، هنگام تمیز‌کردن اتاق یا سطحی که ممکن است با مدفوع بیمار تماس داشته باشد، از دستکش لاستیکی استفاده کنید.
• بیماران مبتلا به بیماری وبا تا ۲ هفته بعد از ناپدیدشدن علائم بیماری نباید شنا کنند.
• اگر عضو دیگری در خانواده مبتلا به اسهال شد، به‌محض شروع محلول آب‌رسانی (ORS) به او بدهید و فوراً به مراکز بهداشتی مراجعه کنید.
• هنگام مراقبت از افراد مبتلا، از سرو غذا یا نوشیدنی برای افراد خارج از خانه خودداری کنید.
• ملاقات‌کننده بیمار باید بسیار مراقب باشد تا از دست‌زدن به سطوح آلوده خودداری کند و قبل از رفتن و پس از رسیدن به مقصد بعدی، دستان خود را به‌طور کامل بشوید.

کنترل عفونت وبا در مراکز بهداشتی

مراقبان بهداشتی باید اقدامات احتیاطی لازم را برای جلوگیری از گسترش وبا در محیط‌های بالینی به‌صورت زیر انجام دهند:

• شیمی پروفیلاکسی با آنتی‌بیوتیک برای مراقبین بهداشتی توصیه نمی‌شود.
• همه کارکنان بهداشتی باید در مورد اقدامات پیشگیری از وبا و کنترل عفونت، مانند شستن دست‌ها و دفع ایمن زباله‌های انسانی آموزش ببینند.
• شستن دست‌ها با آب تمیز و صابون یا کلر ۰۵/۰ درصد باید قبل و بعد از هر تماس با بیمار انجام شود.
• اگر آب و صابون در دسترس نیست، از یک ضدعفونی کننده دست مبتنی بر الکل با حداقل ۶۰ درصد الکل استفاده کنید؛ درغیر این‌صورت از محلول ۰۵/۰ درصد کلر استفاده کنید.

چندین محلول کلر را که به شکل‌های زیر تهیه می‌شوند می‌توان برای ضدعفونی سطوح و سایر موارد استفاده کرد: (منظور از سفیدکننده در محاسبات زیر، سفید‌کننده خانگی بدون عطر حاوی ۵ تا ۶ درصد کلر فعال است)

• کلر ۲ درصد: کلرتهیه‌شده از مخلوط‌کردن ۳ قسمت آب و ۲ قسمت سفیدکننده (یا ۴۰۰ میلی‌لیتر سفید‌کننده در ۱ لیتر آب) برای ضد‌عفونی کردن استفراغ، مدفوع و اجساد استفاده می‌شود.
• کلر ۲/۰ درصد: کلر تهیه‌شده از مخلوط‌‌کردن ۹ قسمت آب و ۱ قسمت سفید‌کننده (یا ۴۰ میلی‌لیتر سفیدکننده در ۱ لیتر آب) برای تمیزکردن کف، چکمه، تجهیزات حفاظت فردی (دستکش، پیش‌بند، عینک)، ملافه، سرویس بهداشتی و ظروف استفاده می‌شود.
• کلر ۰۵/۰ درصد: تهیه‌شده از مخلوط‌کردن ۹ قسمت آب و ۱ قسمت محلول کلر ۵/۰٪ (یا ۱۰ میلی‌لیتر سفید‌کننده در ۱ لیتر آب) برای حمام‌کردن بیماران کثیف، شستن دست‌ها و لباس‌ها استفاده می‌شود.

موارد ذکرشده را با دقت انجام دهید.

واکسن وبا

برای پیشگیری از بیماری وبا چند نوع واکسن برای بزرگسالان ۱۸ تا ۶۴ ساله‌ای که به مناطق شیوع این مریضی سفر می‌کنند وجود دارد. واکسن‌های وبا به‌طور کامل از آن پیشگیری نمی‌کنند؛ بنابراین، واکسیناسیون هرگز نباید جایگزین اقدامات استاندارد پیشگیری و کنترل شود.

درمان وبا

اکثر افراد آلوده به باکتری وبا اسهال خفیف دارند یا اصلاً علائمی ندارند. تنها حدود ۱۰ درصد از افراد آلوده ممکن است ابتلای شدیدتری داشته باشند و نیازمند بستری و درمان در یک مرکز بهداشتی باشند. بیماران مبتلا باید به‌سرعت مورد ارزیابی و درمان قرار گیرند. این بیماران با درمان مناسب حتی در موارد شدید نیز می توانند نجات پیدا کنند.

آب‌رسانی

وبا می‌تواند باعث کم‌آبی بدن شود که درصورت عدم درمان مناسب می‌تواند کشنده باشد. با درمان به‌موقع آب‌رسانی مجدد، بیش از 99 درصد از بیماران زنده می‌مانند. به‌همین دلیل است که آب‌رسانی مجدد مهمترین درمان برای وبا است.

درمان از طریق آب‌رسانی مجدد بیماران مبتلا به وبا به چند طریق زیر صورت می‌گیرد:

• رساندن حجم کافی از محلول‌های خوراکی آب‌رسانی نمکی به بیمار
• تزریق مایعات وریدی در صورت لزوم
• استفاده از الکترولیت‌ها برای بیمار

اگر افراد مبتلا به بیماری تحت درمان هیدراتاسیون مجدد قرار نگیرند، حداقل ۱ تا ۲ نفر از هر ۴ نفر آنها ممکن است در اثر این بیماری بمیرند.

درمان آنتی‌بیوتیکی وبا

هیدراتاسیون خوراکی یا داخل وریدی درمان اولیه برای وبا است و شدیدا توصیه می‌شود.

در موارد شدید بیماری درمان با آنتی‌بیوتیک همراه با هیدراتاسیون توصیه می‌شود؛ همچنین در بیمارانی که کم‌آبی شدید یا خفیف دارند و در طول درمان آ‌ب‌رسانی مجدد همچنان دچار اسهال هستند باید آنتی‌بیوتیک تجویز شود. درمان آنتی‌بیوتیکی برای همه زنان باردار وافرادی که همزمان به بیماری‌های دیگر(مانند سوء تغذیه حاد شدید یا عفونت HIV) مبتلا هستند توصیه می‌شود.

به‌محض این‌که بیمار بتواند داروهای خوراکی را تحمل کند، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. انتخاب آنتی‌بیوتیک باید بعد از تست حساسیت موضعی صورت گیرد. در اکثر کشورها، داکسی سایکلین به‌عنوان درمان خط اول برای بزرگسالان (از جمله زنان باردار) و کودکان توصیه می‌شود. اگر مقاومت به داکسی سایکلین وجود داشته باشد، آزیترومایسین و سیپروفلوکساسین به‌عنوان جایگزین استفاده می‌شوند.

در طول یک اپیدمی، حساسیت آنتی‌بیوتیکی باید از طریق آزمایش منظم نمونه‌های گرفته‌شده از مردم مناطق مختلف کنترل شود. هیچ دستورالعملی وجود ندارد که استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها را به‌عنوان روشی برای پیشگیری از وبا توصیه ‌کند و همه تاکید دارند که آنتی‌بیوتیک‌ها باید همراه با هیدراتاسیون فوری و قوی استفاده شوند. آموزش کارکنان مراکز بهداشتی، اطمینان از منابع کافی و نظارت بر شیوه‌ها، همگی برای توزیع مناسب آنتی‌بیوتیک‌ها مهم هستند.

درمان از طریق روی

در صورت وجود، مصرف مکمل روی (۲۰ میلی گرم روی در روز در کودکان ۶ ماهه یا بزرگتر) باید بلافاصله شروع شود. مطالعه‌ای در بنگلادش نشان داد که مکمل روی به‌طور قابل توجهی طول مدت و شدت اسهال را در کودکان مبتلا به بیماری کاهش می‌دهد. این مطالعه با ۱۷۹ کودک ۳-۱۴ ساله انجام شد که طی ۲۴ ساعت پس از شروع علائم وبا در بیمارستان بستری شدند. در این مطالعه همه کودکان مبتلا به وبا شدید، آنتی‌بیوتیک و درمان آب‌رسانی مجدد دریافت کردند؛ اما کودکان گروه مداخله، مکمل روی نیز دریافت کردند.

کودکان دریافت‌کننده روی، به‌طور متوسط ​​8 ساعت کمتر دچار اسهال شدند و ۱۰ درصد حجم مدفوع اسهالی کمتری داشتند. همچنین  ثابت شده است که روی در کودکان مبتلا به اسهال ناشی از عفونت‌های دیگر غیر از وبا اثر مشابهی دارد و به‌طور کلی برای درمان اسهال کودکان توصیه می‌شود. بسته مشترک ORS-zinc اکنون در فهرست داروهای ضروری و به‌روز‌شده سازمان جهانی بهداشت موجود است.

توجه: تجویز روی همراه با آنتی‌بیوتیک‌های خاص مانند سیپروفلوکساسین ممکن است جذب این آنتی بیوتیک‌ها را کاهش دهد. در این شرایط آنتی‌بیوتیک را ۲ ساعت قبل یا ۶-۴ ساعت بعد از روی تجویز کنید.

نکات و اطلاعاتی برای مسافران بین‌المللی

به‌عنوان یک مسافر بین‌المللی، باید بدانید در صورت ابتلا به بیماری چه اقداماتی باید انجام دهید، آگاه باشید که چگونه ممکن است به این مریضی مبتلا شوید و برای جلوگیری از ابتلا به آن چگونه عمل کنید. مهمترین راه برای پیشگیری از این بیماری شستن مکرر دست‌ها و اقدامات بهداشتی در مورد غذا و آب به همان شکلی است که پیش‌تر با عنوان پنج گام اساسی برای پیشگیری از وبا شرح دادیم. CDC توصیه می‌کند که بزرگسالانی که به مناطقی با انتقال فعال وبا سفر می‌کنند با جدیدترین واکسن دارای مجوز وبا (Vaxchora ® ، PaxVax Corporation) واکسینه شوند.

Vaxchora ® از اسهال شدید ناشی از شایع‌ترین نوع باکتری وبا جلوگیری می‌کند. برای شناسایی مناطقی که انتقال فعال وبا دارند وب سایت CDC’s Travel Health Notices را بررسی کنید. اگر به یکی از این مناطق سفر می‌کنید، در مورد واکسیناسیون با پزشک خود صحبت کنید.

سوالات متداول

جمع‌بندی

وبا از دسته بیماری‌های واگیرداری است که از طریق مدفوع انسان مبتلا منتقل می‌شود. علت ایجاد بیماری وبا یک نوع باکتری به نام ویبریو کلرا است که در آب‌های شوربه‌طور طبیعی یافت می‌شود و از طریق خوردن آب‌زیان خام یا نیم‌پز به انسان منتقل می‌گردد. این باکتری سمی منجر به عفونت روده انسان و درنتیجه اسهال شدید و آبکی می‌گردد. اغلب این بیماری به‌صورت خفیف یا بدون علائم بروز می‌کند؛ اما در مواردی اسهال آبکی که مهم‌ترین علامت بیماری وبا است، منجر به کم‌آبی شدید بدن و درنهایت مرگ بیمار می‌گردد. از این‌رو اقدامات پیشگیرانه بیماری در مناطق شیوع بیماری باید بادقت انجام گردند تا مانع انتقال بیماری به افراد دیگر شوند.

در این مطلب خلاصه‌ای از روش‌های پیشگیری از بیماری شرح داده شد و روش‌های درمانی لازم ذکر گردید. روش‌های پیشگیرانه به‌طور خلاصه شامل رعایت بهداشت فردی به شیوه توصیه سازمان بهداشت جهانی از قبیل شستن مرتب دست‌ها با آب سالم، استفاده از آب تصفیه شده بهداشتی، شستشوی مرتب لباس‌ها و لوازم فرد بیمار با محلول‌های ضدعفونی‌کننده، پختن کامل غذا و موارد دیگر می‌شود. در درمان بیماری وبا، آب‌رسانی به بدن بیمار باید کاملا در اولویت قرار گیرد و به‌سرعت انجام شود. استفاده از آنتی‌بیوتیک یکی از روش‌های درمان بیماری وبا در موارد شدید است که درصورت نیاز حتما باید تست آنتی‌بیوتیک قبل از استفاده انجام گردد.

امید آن است که با نوشتن این مطلب توانسته باشیم بر دانش شما درباره این بیماری، چگونگی انتقال آن و این‌که روش‌های پیشگیری و درمان وبا چیست افزوده باشیم. لطفا با ارائه نظرات ارزشمند خود درباره این مطلب ما را در ارائه مطالب بهتر یاری فرمایید.