نگاهی به وضعیت سینمای کودک و نوجوان در دهه های اخیر

قسمت اول

اواسط مهرماه امسال سی و ششمین جشنواره بین المللی فیلم های کودکان و نوجوانان بار دیگر در اصفهان برگزار می شود. جشنواره ای که گاهی به صورت سالانه و گاهی یک سال در میان برگزار می شود و در برخی سال ها به کلی از تقویم رویدادها حذف شده است. این جشنواره دیگر شور و نشاط گذشته را ندارد و بیشتر به یک رویداد تشریفاتی تبدیل شده است که روح بین المللی سابق خود را از دست داده است. اما نباید فراموش کرد که این جشنواره یکی از قدیمی ترین و مهم ترین رویدادهای سینمایی ایران است و نقش مهمی در شکل گیری و رشد سینمای ایران به ویژه سینمای کودک داشته است.

جشنواره فیلم کودک و نوجوان رسماً در سال 1361 آغاز به کار کرد و به مرور زمان از بخشی کوچک و ناچیز جشنواره فجر به رویدادی مستقل و مهم تبدیل شد. این استقلال با نمایش آثار مختلفی از سینماهای مختلف دنیا همراه بود که به غنای سینمای کودک ایران کمک کرد.

قبل از انقلاب اسلامی جشنواره فیلم کودک به صورت دوره ای در ایران برگزار می شد. این جشنواره که از سال 1345 در تهران و گهگاه در شهرهای دیگر برگزار می شود، به عنوان محلی برای نمایش آثار ارزشمند سینمای کودک شناخته می شد. در این مدت فیلم هایی چون «نان و کوچه» عباس کیارستمی و «سفر» زیبای بهرام بیدایی تولید شد که هنوز در یادها مانده است.

فیلم «هفت تیر چوبی» شاپور قریب از جمله آثاری بود که در دهه 50 و 60 در کتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به نمایش گذاشته شد و بسیاری از کودکان ایرانی از نسل های مختلف با آن آشنا بودند. این فیلم در پنجم آبان 1354 در دهمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان به نمایش درآمد و مورد توجه منتقدان قرار گرفت. “هفت تیر چوبی” در شهریور 1355 جایزه طلای بهترین فیلم کوتاه را از اولین جشنواره بین المللی فیلم قاهره دریافت کرد. همچنین این فیلم در سال 1977 برنده دو جایزه اول از هیئت داوران نوجوان و کودک در اولین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان شد. در لوزان سوئیس

اما با انقلاب اسلامی سال 57 این جشنواره به حالت تعلیق درآمد. بعد از انقلاب ضرورت احیای این جشنواره به وضوح احساس می شد. پس از انقلاب، جشنواره به مدت چهار سال تعطیل شد و جشنواره فجر جایگزین آن شد. اما سینمای کودک ایران از دهه 60 و 70 با ظهور فیلم های موفقی چون اثر الهام بخش امیر نادری، دونده، فیلم ماندگار بچه های بهشت ​​ساخته مجید مجیدی، توانست جایگاه خود را در سطح بین المللی بازیابد.

اما بعد از این دوران درخشان سینمای کودک کم کم رو به افول گذاشت. دلایل متعددی برای این کاهش پیشنهاد شده است. از جمله کاهش بودجه های حمایتی، تغییر ذائقه مخاطبان و معرفی فناوری های جدید مانند بسترها و فضاهای مجازی که فرصت های زیادی را برای کودکان و نوجوانان ایجاد کرد. اما از سوی دیگر به سینما آسیب زد. فیلم هایی که در دهه های گذشته بسیار محبوب بودند، جای خود را به فیلم های تجاری و سطحی داده اند که بیشتر به دنبال فروش در گیشه هستند تا ارائه محتوای ارزشمند.

سینمای کودک و نوجوان ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه و حمایت است. نبود محتوای فرهنگی مناسب برای کودکان و نوجوانان باعث دوری نسل های جدید از سینما شده است.

سینمای کودک و نوجوان ایران از بدو پیدایش همواره بین دو موقعیت متناقض در نوسان بوده است. از دوران پر رونق و شکوه تا دوران رکود و فراموشی. این وضعیت دوگانه حاصل مجموعه ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که تأثیر پیچیده ای بر این سینما داشته است.

از سوی دیگر سیاست های فرهنگی و اقتصادی نیز نقش مهمی در این بحران داشت. در حالی که سینمای کودک نیازمند حمایت جدی و برنامه ریزی بلندمدت بود، تمرکز بر اولویت های بعدی بود و به تعبیری به حال خود رها شد. در مقاطعی تلاش هایی برای احیای این سینما صورت گرفت، اما این تلاش ها به دلیل نبود زیرساخت های لازم ناتمام ماند و یا ناموفق ماند.

با وجود این، جشنواره بین المللی همچنان یکی از مهم ترین رویدادهای سینمایی در این زمینه است. این جشنواره با وجود همه مشکلات و ناملایمات، بستری را برای ارائه و حمایت از کار کودکان و نوجوانان فراهم کرده است. اما سوالی که باقی می ماند این است که آیا این جشنواره می تواند سینمای کودک و نوجوان ایران را از بحران نجات دهد؟

سینمای کودک و نوجوان برای غلبه بر چالش های کنونی و تجدید خود نیازمند «نفس عمیق» است. زیرا سینما برای پاسخگویی به تغییرات اساسی در شیوه های مصرف محتوا باید خلاقیت و ایده های نو را جذب کند.

برای رسیدن به این هدف، همکاری نزدیک بین نهادهای فرهنگی، سینماگران و آموزش و پرورش ضروری است. این همکاری می تواند راهکارهایی برای احیای سینمای ارزشمند کودک و نوجوان ارائه دهد و زمینه تولید آثار خلاقانه و آموزنده را فراهم کند.

همچنین باید سیاست های فرهنگی را به گونه ای تغییر داد که برای تولید فیلم های باکیفیت در این زمینه حمایت های مالی و معنوی صورت گیرد. در نتیجه با درک نیاز به نفس عمیق، سینمای کودک می تواند جایگاه خود را در دنیای معاصر بازیابد و به تحولی مثبت دست یابد. سینمای کودک و نوجوان ایران زمانی به عنوان سینمای مولد و الهام بخش شناخته می شد، اما امروز برای بازگشت به روزهای درخشان خود و جذب نسل جدیدی از تماشاگران به سینما نیازمند بازنگری اساسی است.

5757