مشکل اصلی ایرانیان مقیم استانبول «قومیت» نبوده و هست، بلکه «ایران» بود.

اطلاع رسانی کند اخبار آنلاین به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، علیرضا ملایی توانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشست «بررسی کتاب های ایرانی در عثمانی؛ برگ هایی از مدرنیسم نهادی ایرانیان» که به همت خانه تاریخ اندیشمندان بشردوستانه در تالار حافظ این مکان فرهنگی برگزار شد، گفت: کتاب «ایران در عثمانی» زیبایی بصری دارد و خواندنی است.

وی به عنوان پیشنهاد گفت: انتشارات «یام» که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده است، کتاب هایی درباره ایران و عثمانی منتشر کند. جمشید بهنام کتاب «برلینی‌ها» را نوشت، این کتاب به تحلیل بخشی از روشنفکران مهاجر ایرانی می‌پردازد که در سرزمین عثمانی پراکنده شدند و در آلمان گرد آمدند و حکومت ملی ایران را تشکیل دادند. کتاب «برلینی ها» به کتاب پرخواننده ای در ایران تبدیل شد. در این کتاب سعی شده است فرهیختگان ایرانی موثر و کارهای مختلفی را بشناسیم. پیشنهاد می کنم حسن حضرتی و محمدحسین صادقی مجموعه ای با عنوان «استانبولی ها» را در برنامه منتشر کنند، چون جای چنین کارهایی زیاد است.

ملایی طوانی افزود: استانبول نقشی بی بدیل در درخشش ایرانیان در سراسر جهان داشت، اما هنوز پژوهشی که بخواهد این نقش بی نظیر را بیان کند، انجام نشده است. برای شناسایی روشنفکرانی که مراکزی را ایجاد کرده اند باید تحقیق و تفحص صورت گیرد. انجام این نوع تحقیقات نتایج بسیاری دارد که شاید یکی از آنها چاپ این کتاب باشد.

یکی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: اسناد و مدارک زیادی درباره فعالان ایرانی وجود دارد که منشأ فعالیت های بسیاری بوده اند. کنسولگری داشتیم، یکی از وظایف تعریف شده سرکنسول این بود که مجموعه اتفاقات محافل روشنفکری را جمع آوری و دسته بندی کند و به مقامات تحویل دهد تا به روز شوند، مجموعه این اسناد هنوز بررسی نشده است. . نکته دیگر اینکه به نظر من بحث عثمانی شناسی و ترک شناسی را دیر شروع کردیم و به دلایل مختلف در کانون مطالعات ما قرار نگرفتند. امپراتوری عثمانی حداقل از دوره صفویه تا دوره قاجار و سپس ترکیه جدید را در بر می گیرد. این امر مستلزم تشکیل انجمن های مختلف و روشن شدن این ارتباطات پیچیده و چند لایه است.

وی گفت: این کتاب مجموعه اصلاح شده خوبی است و نباید آرشیو بسته اعلام شود. بهتر است پرونده این تحقیق باز بماند. کتاب «ایران در امپراتوری عثمانی» اسناد جالب و جذابی را گردآوری کرده، اما فاقد انسجام موضوعی است. مبنای و منطق انتخاب این اسناد چیست؟ چرا این اسناد بسیار ناهمگون در کنار هم قرار گرفته اند؟ عامل اصلی که این اسناد را به هم متصل می کند چیست و چرا از یک منبع نمی آیند؟ در پایان کتاب مجموعه ای از اسناد تأسیس کالج رابرت در استانبول آمده است. من رابطه آنها را خیلی دقیق درک نکردم. نویسندگان می توانستند با توضیحات بیشتری مخاطب را جذب کنند، اما این کار را نکردند، روح این اسناد بسیار مهم است.

اصالت متن در کتاب «ایران در عثمانی» محفوظ مانده است.

گودرز رشتیانی، عضو گروه دانشکده تاریخ دانشگاه تهران نیز در این نشست گفت: در این نشست پیشنهاد شد مطالعات بر اساس منابع و اسناد خارج از ایران انجام شود. در این راستا صدها دانشجوی علاقه مند باید چندین دهه مشغول باشند و مدارک را مطالعه کنند تا دیدگاهی به دست آورند. محمدحسین صادقی برای به دست آوردن این مدارک چند ماه مطالعه کرد.

و افزود: بسیاری از متون پژوهشی وجود دارد که ارائه نمی شود، منتشر نمی شود و شرایطی فراهم نمی شود که این اسناد در اختیار همگان قرار گیرد. ترکیه پنج دانشگاه بزرگ ایران دارد، اما به دلیل بسته بودن فضاهای دانشگاهی ما، این ارتباطات آنطور که باید برقرار نمی شود. امیدوارم پست های “یام” در آینده موفق باشند. کتاب ایران در عثمانی فونت زیبایی دارد البته اگر با فونت بزرگتر چاپ می شد بهتر بود. با توجه به نحوه تصحیح و کارهای انجام شده در کپی و مستندسازی، هیچ گونه دستکاری در اسناد صورت نگرفته است. کلمات دشوار و لغات و اصطلاحات ناشناخته عربی و ترکی در کتاب توضیح داده شده است. اصالت متن در کتاب «ایران در عثمانی» محفوظ است که از نظر نشر قابل توجه است. من هیچ خطایی در متن ندیدم و کار بسیار خوبی است.

رشتیانی تصریح کرد: ارزش این کتاب در صفحه اول آن است که به حسین کاظم زاده ایرانشهری تقدیم شده است. پیشگفتار کتاب را آخر خواندم تا تحت تأثیر نویسنده کتاب قرار نگیرم، برداشت من از این کتاب با حسن حضرتی متفاوت است. بخش مقدمه رویکرد خوبی را ارائه می دهد که به نظر می رسد جنبه مثبت این کتاب است. بحث مدرنیته و مدرنیسم در ایران باید موضوع تحقیق بیشتری باشد. تلاش فکری ایجاد شده در عرصه مدرنیته، زوایای ناشناخته ایرانشهر را آشکار می کند.

وی گفت: پیشنهادات کاظم زاده ایرانشهر ایجاد بانک، ارتش عادی و خدمت اجباری قبل از دوره پهلوی برای ایران بود. دلبستگی به ایران نداشت، اما این مطالب را از منظر ایرانی بودن بیان می کرد. او مدل می کند و یک نسخه پیشنهادی را پیشنهاد می کند. در جاهای مختلف به وحدت و توافق توجه کنید. اندیشه مدرنیسم را می توان با مشاهده اندیشه کاظم زاده پیش برد.

ایران گرایی دلیل پیوند هشت متن این کتاب است.

حسن حضرتی، دانشیار تاریخ دانشگاه تهران و نویسنده کتاب «ایران در عثمانی» در این نشست گفت: این بحث درباره ایرانیان در استانبول طرح جامعی است که من روی این موضوع داشته و دارم. . برای حدود 15 سال کتاب ها به ترتیب منتشر شد و کار به همین منوال ادامه دارد. قبلا مقاله ای درباره انجمن سعادت منتشر کرده بودم، کتاب انجمن سعادت که شامل اسناد ترکی و فارسی است نیز منتشر خواهد شد. ادامه ایران عثمانی به ترتیب یک، دو و سه خواهد بود.

وی افزود: اصرار دارم که نام ایران در عنوان کتاب هایی که درباره عثمانی ها کار می کنم ذکر شود. این ایده ای است که من از ایرانیان استانبول گرفتم. البته ایران گرایی دلیل پیوند هشت متن این کتاب است. در تمام متن هایی که منتشر می کنیم، موضوع اصلی بحث ایرانیت است. عجیب این است که در اواسط مشروطه ایرانیان از اقشار مختلف روزنامه نگار، تجار و مردم عادی مهاجرت کردند و به استانبول رفتند، آنها هم با مشکلاتی مواجه شدند اما ایران را فراموش نکردند. برای این منظور مکتب ایرانی را ایجاد کردند تا ارتباط فرزندانشان با هویت ایرانی و زبان فارسی قطع نشود. تدابیری اندیشیدند تا مستعمره ایران قوی شود و از هم نپاشد و احساس گمنامی نکند. این متون نیز بیانگر همان نکات و تلاش ایرانیان برای ایجاد نهاد است.

حضرتی اعلام کرد: مهمترین مسئله ایرانیت است. ارتباط معنوی را در این کار می بینیم، نمی توان گفت این دغدغه ها از هم جدا هستند. بحث افراد، نهادها، مطبوعات و دولتمردان است که به تدریج منتشر می شود. البته قصد من از چاپ این کتاب صرفا چاپ سند بوده و نمی خواستم زیاد توضیح بدهم، بنابراین زیاد توضیح نداده ام. ده صفحه مقدمه هدف نویسندگان را مشخص می کند و توضیح بیشتر بر عهده خواننده ای است که بر اساس دغدغه های خود مطالعه و دنبال می کند.

وی گفت: البته ابهامات مطرح شده در جلسه عمدتاً مربوط به انجمن برادران کاظم زاده ایرانشهر بود. این انجمن مخفی بود و قبل از مشروطه عثمانی فعال بود و بعدها به سعادت پیوست. این کتاب به بیان دغدغه های کاظم زاده ایرانشهری می پردازد. این مسیر را با راهنمایی محمدتقی امامی خویی و غلامحسین زرگری نژاد طی کرده ام. پیشنهاد غلامحسین زرگری نژاد مبنی بر اینکه همه باید در یک حوزه کار کنند پیشنهاد درستی بود. خوشبختانه کار با پیشنهاد ایشان شروع شد و کم کم افراد دیگری هم وارد شدند و این حوزه رونق گرفت.

حضرتی تصریح کرد: من به عنوان یک آذربایجانی با افتخار می گویم مشکل اصلی ایرانیان مقیم استانبول ایران است و مسائل قومیتی اصلا در منظومه فکری آنها نبود. از گذشته تا امروز ایران را در مقدمه خود می دانند و از آن غافل نمی شوند. ایرانی هایی که هنوز در ترکیه زندگی می کنند دغدغه شان ایران است. ایران در آثار ما هست و خواهد بود، زیرا میراث ایرانی بودن است. امیدواریم این مسیر ادامه داشته باشد و مهمترین مسئله ایران در عرصه سیاسی و اجتماعی باشد.

از تاریخ عثمانی نیز به دنبال تاریخ ایران هستیم

در ادامه محمدحسین صادقی در این نشست گفت: علاقه من به تحقیق در مورد دوره عثمانی از دوره کارشناسی شروع شد. در دوران تحصیل در دانشگاه، اسناد بسیاری از تاریخ ایران در آرشیو باقی ماند و بین سال های 1992 تا 1993 جرقه علاقه به تاریخ عثمانی در ذهنم روشن شد. با راهنمایی استادم حسن حضرتی وارد این راه شدم و در تحقیقات خود تاریخ عثمانی و روابط ایران و عثمانی را مد نظر قرار دادم.

وی افزود: البته ما هم از تاریخ عثمانی به دنبال تاریخ ایران هستیم چرا که افق جدیدی را پیش روی محققان ما می گشاید. کتاب «ایران در امپراتوری عثمانی» با عنوان فرعی «برگ های مدرنیسم نهادی ایرانی» مشتمل بر هشت فصل است. این کتاب بازتاب مبارزات ایرانیان مقیم امپراتوری عثمانی و بقای ایرانیان از کاروان مدرنیته است. این کتاب به بحث ایران گرایی و بحث مدرنیته می پردازد که در کتاب منعکس شده است.

صادقی تصریح کرد: نکته قابل توجه این است; ایرانیانی که از ایران دور بودند هرگز شخصیت ایرانی خود را فراموش نکرده اند. اساساً تلاش هایی که برای تأسیس مکتب ایرانی انجام شد یکی از مهمترین اهداف تلاش ایرانیان برای حفظ هویت ایرانی خود است که محقق شد. مظهر این تلاش ها به تأسیس مدرسه ایرانی در استانبول منجر شد. این مدرسه به کوشش گروهی از ایرانیان مانند میرزام حسن الله خان معین الملک و چند تن از بازرگانان تأسیس شد.

وی در ادامه گفت: طبق آیین نامه می توان افرادی را که در ساخت این مدرسه نقش داشتند، پیدا کرد. در این کتاب شرحی از «انجمن برادران ایران» آمده است. این انجمن یک انجمن مخفی در استانبول بود که مخفیانه برای مشروطه کار می کرد. این اسناد نقش ایرانیان خارج از ایران را در جنبش مشروطه نشان می دهد. تأسیس مدرسه ایرانی در استانبول منجر به تأسیس مدارس ایرانی در جاهای دیگر شد. برای تجار ایرانی حفظ فعالیت علمی و هویت ملی خود بسیار مهم بود. به نوعی نمی توان مکتب ایرانی را جدا از مسئله مدرنیته در نظر گرفت.

محمد بیطرفان، دبیر جلسه نیز در ابتدا شرحی از فعالیت پژوهشی نویسندگان کتاب «ایران در عثمانی» ارائه کرد.

۲۵۹