عبدالرحمن جامی؛ آخرین شاعر بزرگ دوره طلایی ادبیات فارسی!
توسط:
فرارو- عبدالرحمن جامی ازجمله شاعران مهم تاریخ ادبیات فارسی است. او علاوه‌بر تسلطی که بر ادبیات داشت، در علوم دیگری نیز به درجه بالایی رسیده بود؛ همین مسئله باعث شده است تا او را به‌عنوان یک همه‌چیزدان به یاد بیاورند.
به گزارش فرارو، تاریخ ادبیات فارسی شاعران بزرگ زیادی را در خود جای داده است. دراین‌بین، نام عده‌ای از این شاعران پرآوازه‌تر از دیگران است. آوازه جامی نه‌تنها در ایران که در دیگر کشورهای جهان نیز پیچیده است و از او به‌عنوان یکی از بزرگترین شاعران تاریخ یاد می‌کنند.
زندگی جامی
جامی از آن دسته از شاعران ایرانی است که خوشبختانه در روزگار حیاتش قدرنادیده نماند و از آسایشی نسبی و احترام زیادی برخوردار بود. او از شاعران نزدیک به دربار تیموری بود و گوهرشادبیگم که از زنان بافرهنگ زمانه به شمار می‌رفت، پیوسته او را مورد لطف‌وعنایت قرار می‌داد.
عبدالرحمن جامی در خانواده‌ای دارای احترام زاده شد. پدر او از فقیهان مهم و معروف زمانه بود و همین مسئله باعث شد تا او نیز در معاشرت با پدر، از همان روزگار کودکی به کسب معرفت علاقه‌مند شود. او در تربت جام متولد شد و پس‌از طی کردن روزگار کودکی به‌همراه پدرش به هرات رفت و علاوه‌بر اقامت در این شهر، به یادگیری علوم مختلف پرداخت.
دیری نپایید که آوازه جامی در گوشه‌وکنار ایران و دیگر کشورهای اطراف ایران پیچید. همین مسئله باعث شد تا او بیشتر از همیشه مورد عنایت صاحب‌منصبان زمانه قرار گرفته و مورد احترام واقع شود. جامی که در ابتدا تخلص «دشتی» را برای خودش برگزیده بود، در ادامه ترجیح داد که با تخلص «جامی» شناخته شود. خیلی زود به تصوف علاقه‌مند شد و با حضور در حلقه‌های صوفی زمانه‌اش علاوه‌بر کسب علم، رفته‌رفته به یکی از سران تصوف تبدیل شد. به‌سبب نزدیکی‌یی که با دربار تیموری داشت، احترام روزافزونی را تجربه کرد و به‌مرور و علارغم مرام ساده‌زیستانه‌اش، از جاه‌وجلال ویژه‌ای برخوردار شد.
جامی و ادبیات پیشین
عبدالرحمن جامی، در اکثر قالب‌ها ادبیات فارسی اشعاری را از خود به یادگار نهاده است. دیوان غزلیات و قصاید او از اهمیت بسیار زیادی در ادبیات فارسی برخودارند. جامی ازطرفی به‌سبب تسلطی که در سرودن شعر داشت و ازسویی به‌دلیل ضعف ادبیات فارسی به‌مدت چندین سال در روزگار پس‌از او، به خاتم‌الشعرا معروف شد. همین لقب نشان از اهمیت و ارزش او در تاریخ ادبیات فارسی دارد. شعر و نگاه جامی تاثیر زیادی بر شاعران و متفکران پس‌از او به جا گذاشت.
شعر و اندیشه جامی تا حد زیادی تحت‌تاثیر شاعران پیش‌از او بود. او با تاثیر از گلستان سعدی، «بهارستان» را نوشت. بهارستان، با گذشت سال‌ها همچنان به‌عنوان یکی از نمونه‌های مهم نظم و نثر در ادبیات فارسی به شمار می‌رود. عباوه‌بر این، او با تاثیری که از افراد دیگری مانند نظامی و امیرخسرو دهلوی گرفته بود، منظومه‌های بسیار مهمی را خلق کرد که راس آن‌ها باید به منظومه هفت‌اورنگ اشاره کرد. باوجوداینکه آثار دیگری نیز از عبدالرحمن جامی برای نسل‌های آینده به یادگار مانده است، اما پربیراه نخواهد بود اگر مهم‌ترین آثار او را، گذشته از دیوان غزلیات و قصایدش، همین بهارستان و هفت‌اورنگ در نظر بگیریم.
باوجوداینکه عبدالرحمن جامی در بسیاری از آثارش تحت‌تاثیر مستقیم شاعران پیش‌از خود بوده است، اما این تاثیر هرگز در سطح یک تقلید صرف باقی نماند. او با تاثیرپذیری از افرادی مانند سعدی و نظامی، در ادامه مسیری را ساخت که متعلق به خود او بود و علاوه‌بر این، مسیر را برای بسیاری از شعرای بعداز خودش نیز باز کرد. ازاین‌رو باید جامی را یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین چهره‌ها در تاریخ ادبیات فارسی بدانیم.
جامی و مناقشات زمانه‌اش
باوجود جایگاه والایی که جامی در هرات پیدا کرده بود، زندگی فکری او از برخی مناقشه‌های جدی علمی و عرفانی خالی نبود. جامی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شارحان مکتب عرفان نظری ابن‌عربی، بارها در آثارش به دفاع از اندیشه‌های او پرداخت. این رویکرد، همان‌طور که از منابع معتبری چون «نفحات‌الانس» و رسائل عرفانی او پیداست، موجب شد تا در برابر برخی جریان‌های فکری مانند «حروفیه» و «نعمت‌اللهیه» موضع‌گیری‌هایی انتقادی داشته باشد. همین انتقادها نشان می‌دهد که نفوذ جامی تنها در شعر خلاصه نمی‌شد و در بسیاری از مباحث علمی و عرفانی زمانه نیز مرجعیت داشت.
یکی از جذاب‌ترین و مستندترین بخش‌های زندگی او، دوستی عمیق و مکاتباتش با امیر علی‌شیر نوایی است؛ سیاستمدار و شاعر نامدار تیموری. نوایی که سال‌ها وزیر سلطان حسین بایقرا بود، جامی را «استاد بزرگ عصر» می‌نامید و در بسیاری از تصمیمات فرهنگی هرات با او مشورت می‌کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که نوایی در ساخت مدارس، خانقاه‌ها و حتی آرامگاه جامی نیز نقش مؤثری داشته و این رابطه دوستی، یکی از روشن‌ترین نمونه‌های پیوند میان فرهنگ و سیاست در دوره تیموری محسوب می‌شود.
جامی همچنین با بسیاری از دانشمندان بزرگ زمانه، از جمله سعدالدین تفتازانی و قاضی زاده رومی آشنایی و مباحثه داشت و بارها در رسائل خود به آرای آنان اشاره کرد. این ارتباط گسترده علمی، دلیل دیگری است بر اینکه جایگاه او نه‌فقط به‌عنوان شاعر یا صوفی، بلکه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اندیشمندان سده نهم هجری تثبیت شده است.
