شگفتی های نسخه دست نویس شاهنامه در موزه ملی آمریکا!

به گزارش خبرگزاری فارسیرو، هنر دوستان با ورود به بخش ویژه موزه ملی هنرهای آسیایی با صدای ضبط شده زنی در حال شاهنامه خوانی به زبان فارسی مواجه می شوند.

به گزارش فرارو به نقل از واشنگتن پست، حتی اگر بازدیدکنندگان فارسی را نفهمند، تحت تأثیر ابیات شاهنامه و موسیقی حماسی آن در موزه ملی هنرهای آسیایی قرار می گیرند.

شاهنامه توسط فردوسی در سال 367 هجری قمری به پایان رسید و تاریخ ایرانیان قبل از اسلام اعم از اسطوره ای و واقعی را از لحظه آفرینش جهان تا آستانه حمله اعراب بازگو می کند. این متن برای ایرانیان امروز بسیار مهم است. شاهنامه موجود در موزه ملی هنرهای آسیایی به شاهنامه مغول معروف است و نسخه ای مصور از شاهنامه است که در شهر تبریز در دوران حکومت نزدیک به یک قرن ایلخانیان نوشته شده است. این نسخه خطی به دلیل اندازه بزرگ و نقاشی های پیچیده خود با مواد گرانبهایی مانند طلا، نقره و لاجورد متمایز است.

سیمون رتیگ، متصدی این نمایشگاه، درباره این نسخه از شاهنامه گفت: این اثر خارق العاده نشان دهنده نکته مهمی در تاریخ نگارگری ایران است و در تاریخ ایران کتاب دیگری مانند آن وجود ندارد. این نسخه خطی تا پایان قرن سیزدهم در ایران کم و بیش سالم ماند، اما در سال 1289 توسط یک دلال هنری بلژیکی خریداری شد و او جلد این کتاب نفیس را جدا کرد و برای سود بیشتر صفحات آن را جداگانه فروخت. امروزه تنها 57 صفحه مصور از این کتاب در یک مکان موجود است و بقیه صفحات آن در سراسر جهان پراکنده شده است.

موزه ملی هنر این 57 صفحه را برای اولین بار به همراه صفحات قرض گرفته شده از برخی مؤسسات دیگر و همچنین نسخه های خطی و اشیای ارزشمند دیگر از جمله سرامیک، فلزکاری و منسوجات به نمایش می گذارد. شاهنامه مغول صحنه های قهرمانانه نبردها و کشتار حیوانات وحشی توسط شاهان را شرح می دهد. این نسخه از شاهنامه برای یادآوری افسانه های ایرانی و همچنین تقویت حقانیت ایلخانان در آن زمان نوشته شده است. بخشی از نقاشی های این کتاب به نبرد بهرام گور، پادشاه ساسانی با موجودی افسانه ای به نام کرگ اختصاص دارد. در این نگاره ها بهرام گور سوار بر اسب، لباس زرشکی با نقوش طلا و تاج طلایی مزین به یاقوت و سلاح های آغشته به خون مانند گرز، شمشیر و تیر و کمان به تصویر کشیده شده است. سر بریده کراگ عظیم الجثه نیز روی زمین باقی مانده است.

نقاشی‌های این شاهنامه مغول بر صحنه‌هایی که اسکندر مقدونی را به تصویر می‌کشد تأکید ویژه‌ای دارد. نقاشی‌های حیرت‌انگیز «اسکندر و درخت سخنگو» در میان این صفحات خودنمایی می‌کنند و شامل عناصری خارق‌العاده، از جمله منظره‌ای از قارچ‌ها و صخره‌های سورئال، و «درخت سخنگو» با دو تنه در هم تنیده: تنه‌ای نر که در طول روز حرف می‌زند. و تنه ماده ای که در شب های تنهایی حرف می زند و الخاندرو و همراهانش را از مرگ قریب الوقوعشان خبر می دهد. مهارت هنرمند(های) ناشناس این اثر در به تصویر کشیدن جزئیات چهره ها به وضوح نمایان است.

اگرچه مغول ها در دنیای غرب چهره منفی دارند و آفت تمدن اروپا محسوب می شوند، اما این شاهنامه فرهنگ ایلخانیان را نشان می دهد. ایلخانیان با تضمین ثبات کشور و گسترش تجارت، تجار، دیپلمات ها و روحانیون را به کشور جذب کردند. مارکوپولو، تاجر و جهانگرد ونیزی نیز در این دوره از تبریز دیدن کرد. این نمایشگاه با گردآوری آثار هنری پوشیدنی مختلف توسط مسافران و صنعتگران، نشان می دهد که چگونه شاهنامه مغول تحت تأثیر طیف وسیعی از سنت های فرهنگی و مذهبی سرزمین های شرقی و غربی از جمله اروپای مسیحی، امپراتوری بیزانس، ارمنستان و چین قرار گرفته است.

برای مثال، صحنه‌ای واضح از نبرد اسکندر با یک پادشاه هندی، شباهت زیادی به تصویری از کتاب مقدس مورگان در اواسط قرن سیزدهم دارد. نقاشی غم انگیر فریدون از شاه ایرانی که سر پسر مقتول خود ایرج را در دامان خود گرفته است، از نظر سبک، ترکیب بندی، پالت رنگی و حتی مرزهای هندسی شبیه به تصویر مریم مقدس است که جسد عیسی را در دست گرفته است. برخی دیگر از نقاشی‌های این شاهنامه نیز صحنه‌هایی از درختان و کوه‌ها را با الهام از سبک نقاشی‌های چینی به تصویر می‌کشند.

اگرچه آثاری که احتمالاً شاهنامه مغول را تحت تأثیر قرار داده اند در زمان گم شده اند، اما این نمایشگاه توانسته همگرایی های ظاهری را نشان دهد و تأیید می کند که این نقاشی ها از آثار هنری اهدا شده به پادشاهان ایلخانی کشورهای سراسر جهان الهام گرفته شده اند. اگرچه نقاشان آن روزگار ایران معانی اصلی این آثار هنری خارجی را درک نمی کردند.

از این رو هنر باشکوه شاهنامه مغول مدیون به هم پیوستگی جهان قرون وسطی است. رتیگ در مصاحبه ای گفت: “دنیای آن زمان یک بینش جهانی بود. هنرمندان شاهکارهای خود را به تنهایی تولید نکردند، بلکه از مردم، ایده ها و کالاهایی الهام گرفتند که در طول سفر به کشورشان آمدند و در نتیجه بهترین ها را تولید کردند. نوعی هنر در تاریخ بشریت

۲۴۴۲۴۵