پریسا ساسانی: امید به نور، پیروزی نور بر تاریکی و طلوع شب سیاه، مهمترین معنای شب یلدا است که مصادف با آخرین شب پاییز 9 آذرماه در خانه هر ایرانی و با گرامی داشت. حافظ خوانی در سنت بزرگداشت ادبیات کهن سرزمینمان.
علاوه بر داستان خوانی، پایکوبی و خواندن اشعار موزون به ویژه در میان اقوام ایرانی، یکی از مهم ترین بخش های این سنت کهن ایرانی است که شامل سازهای مخصوص این اقوام مانند سرنای قوم لر، تنبور است. در ایل کرد، عصا در بوشهر، دوتار در خراسان و… این رقص ها نقش مهمی در تداوم جریان موسیقی محلی دارند.
سنت های بومی شب یلدا در دوران شهرنشینی از بین رفته است
علیرضا میرعلی نقی، پژوهشگر موسیقی ایران در گفتگو با خبرگزاری فارسیرو، با اشاره به اینکه اساس شب یلدا نقالی است، گفت: طبق تحقیقات، موسیقی خاصی از شب یلدا وجود نداشته است. اما حقیقت این است که موسیقی همیشه به عنوان ابزاری برای شادی در کنار قصه گویی و حفظ کردن وجود داشته است. متأسفانه تمام سنت های خاص محلی شب یلدا در مناسبت های زندگی شهری از بین رفته است.
وی ادامه داد: نشستن روی صندلی یکی از ابزارهای مهم دور هم جمع شدن خانواده ها بود، اما این ابزار در آپارتمان های کوچک از بین رفته و اتفاقاً میل به تجمل گرایی که از ویژگی های مدرنیزاسیون است، ظاهر شده است.
این گروه پژوهشی موسیقی در پاسخ به این سوال که در میان اهالی موسیقی یلدا وجود داشت؛ وی گفت: در پایکوبی موسیقی بومی و نواحی وجود دارد اما مختص یلدا نیست. یکی از معروف ترین موسیقی ها وسونک شیرازی استان فارس است که مربوط به شب یلدا نیست. بنابراین آنچه موجود است دارای تم یلدا است. یکی از این مفاهیم انتظار است و تصنیف های شب یلدا طولانی و قطعات موسیقایی با این مضمون ساخته شده است، اما موسیقی خاصی برای شب یلدا وجود ندارد یا حداقل در تحقیقاتی که انجام داده ام ندیده ام. از دیگران بخوانید
سنت حافظ خوانی در برنامه رنگارنگ پر رنگ بود
میرعلی نقی تصریح کرد: خوانندگان آن زمان قبل از انقلاب موسیقی یلدای خاصی نمی خواندند، اما در برنامه «رنگارنگ» که ویژه اعیاد ایران برگزار می شد، موسیقی پرطرفدار آن دوران را برای سرگرمی می خواندند. اما سنت حافظ خوانی در این برنامه ها پر رنگ و مهم بود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: البته این سنت در دهه 50 توسط طبقه متوسط تغییر کرد به این ترتیب هم آیین شب یلدا، هم جشن چهارشنبه سوری و هم جشن باستانی نوروز در دام مصرف گرایی افتاد و ارتباط از بین رفت. بین وقایع باستانی ایران و نحوه اجرای آنها، و این موضوع پس از انقلاب، هرچند ضعیف، ادامه یافت. اما در اواسط دهه 1970 و اوایل دهه 1970، ساخت و ساز پس از جنگ تحمیلی ادامه یافت.
با توجه به صحبت های علیرضا میرعلی نقی درباره وجود موسیقی با مضمون یلدا، تصنیف هایی از محمدرضا شجریان، محمد معتمدی و داریوش رفیعی در این گزارش منتشر شده است.
تصنیف «دل شیدا» ساخته علی اکبر خان شیدا، نوازنده، شاعر، آهنگساز و خوشنویس ایرانی که توسط محمدرضا شجریان خوانده شد.
درد عشق تو از درد عشق تو
دل شیدا شکست… دل شیدا شکست…
شیشه درب می درب می
یلدا شب را شکست… یلدا شب را شکست…
کارم با باس تمام شد. کارم با باس تمام شد.
شن بیابان به زمین… شن کویر به زمین…
خار مغیلان خار مغیلان
همه چیز شکست خورد… همه چیز شکست خورد…
از درد عشق تو از درد عشق تو
دل شیدا شکست… دل شیدا شکست…
شیشه درب می درب می
یلدا شب را شکست… یلدا شب را شکست…
کارم با باس تمام شد. کارم با باس تمام شد.
شن بیابان به زمین… شن کویر به زمین…
خار مغیلان خار مغیلان
همه چیز شکست خورد… همه چیز شکست خورد…
تصنیف محمدرضا معتمدی
تو امسال تو قلب منی…
چه شعر و چه فال آن را زنده کرد؟
حافظ بگو چه فال؟
چه روزی و چه سالی؟ اونی که رفت برمیگرده؟!
امشب دل ما چه ستاره ای دارد؟
نگران لبخندش…
چه مسیری دوباره با سرنخ آیا به پشت این در می رود؟
تو هر سال منی یه جای خالی هست که پر نمیشه
حافظ فال من را نگو جدایی جاودانه است.
تو هر سال منی یه جای خالی هست که پر نمیشه
حافظ فال من را نگو جدایی جاودانه است.
شب سر صدام تکون میخوره… دلتنگم…
چله شبایی; خاطراتت را بردار
قلب من یک بار دیگر بابت غیبت او عذرخواهی کرده است.
می گویند هر که به عمره برود برنمی گردد.
تصنیف شب به گلستان اثر داریوش رفیعی
شب در گلستان تنها منتظرت بودم.
مدت زیادی در هجرت راه نرفتم.
منتظرت بودم
آن شب بدون تو زندگی نکردم
از غم آن شب پیر شده ام و از پا افتاده ام
منتظرت بودم
هر شب تا سحر مرا می دیدند.
ناگهان از جاده پر از خنده های زن آمدی
درد درد روزگار از دل من بیرون آمد.
منتظرت بودم
جلوی گلها شاد و سرحال آن تن برازنده ات
قلب و روح من مسحور دسیسه های گذشته شما شده است.
تو مرا در آن عشق و جنون مجذوب کردی
حالا از ته دلم به آهنگ من گوش کن
منتظرت بودم
منتظرت بودم
۲۴۳۵۷
