سازمان صدا و سیما یکی از متولیان اصلی هنر از جمله موسیقی قبل از انقلاب بود. این سازمان در اوایل انقلاب نام خود را به رادیو جمهوری اسلامی تغییر داد و پس از خروج یکی از چهره های اصلی انقلاب، صادق قطب زاده، تقریباً طی مدتی به دستور مهدی بازرگان، مدیر صدا و سیما شد. سال اول انقلاب: هرج و مرج و سردرگمی حاکم بر مدیریت آن روزها ادامه یافت. شورای عالی انقلاب و ابوالحسن بنی صدر (رئیس جمهور وقت) شورایی متشکل از سه و پنج نفر را برای این سازمان تعیین کردند. اما در کشاکش آن روزها هیچ حکم و کارگردانی را حتی یک سال تجربه نکرد و گاهی در کمتر از دو سه ماه از مسئولیتش برکنار می شد و به جای دیگری می رفت و گاهی تمام می شد. در زندان و سپس در جوخه مرگ (مثال او همچنان پابرجاست قطب زاده است). صداوسیما نیز از این قاعده مستثنی نبود، حتی زمانی که عبدالکریم موسوی اردبیلی، علی اکبر محتشمی پور و عبدالله نوری را به عنوان سرپرست به این سازمان فرستاد، مدیریت شورایی این دو به یک فصل هم نرسید. وی از بهمن 59 تا مرداد 62 مدیریت این شورا را بر عهده داشت و سرانجام محمد هاشمی رفسنجانی برادر اکبر هاشمی رفسنجانی برای مدت 10 سال تا سال 1372 ریاست جمهوری را بر عهده گرفت که این تحرکات از یک سو باعث شد تسویه حساب ها و اخراج ها و از سوی دیگر ورود نیروهای انقلابی.
بلاتکلیفی موسیقی در بحبوحه غنا و انقلاب
موسیقی در دوران پس از انقلاب به شدت تحت تأثیر عدم قطعیت قرار گرفت. زیرا از یک سو احکام دینی وجود دارد که موسیقی را غنی می شمرد و به آن احترام می گذاشت و از سوی دیگر انقلاب مربوط به نوارهای کاست و سرودها و ترانه ها بود که بسیاری از آنها الهام گرفته از موسیقی انقلابی متاثر از جنبش های چپ بود. از جهان
آن روزها در غرفه فرودگاه مهرآباد که بنیانگذار انقلاب از راه رسید، سرود «خمینی، امام» خوانده شد، هرچند که همراه با آلات موسیقی نبود، اما بر اساس موسیقی جهانی و انقلابی سروده شده بود. ربطی به سابقه تاریخی نداشت، اما چند ماه پس از انقلاب 58، آیت الله خمینی طی یک سخنرانی اعلام کرد که موسیقی حرام است و پخش آن ممنوع شد.
جنگ و نیازهایی که به همراه داشت.
با بمباران فرودگاه ها و مراکز نظامی توسط نیروی هوایی عراق، جنگ به طور رسمی در شهریور 59 آغاز شد و دشمن به میهن حمله کرد و ضرورت هنر برای ایجاد احساسات به وضوح نمایان شد و دقیقا از همین روزها موسیقی حماسی بازگشت. . به دایره تولید و از رادیو و تلویزیون پخش شد و از بلندگوهای مساجد و اماکن عمومی و مدارس طنین انداز شد. موسیقی ای که در آن از رزمندگان و نیروهای مختلف نظامی چه خلبان و چه ارتش خلق ایران تمجید می شود.
با راهپیمایی نظامی به خیابان ها آمدیم / شهر خونین آزاد شد
در این دوره موسیقی رسمی به چهار دسته اصلی تقسیم می شد.
راهپیمایی های جنگ قبل از صدای گوینده به صدا درآمد و گوینده تاکید کرد: شنوندگان عزیز توجه کنید و این یعنی خبر در راه است. وقتی گوینده رادیو پس از تکرار این عبارت گفت: شهر خونی، شهر خون آزاد شد، شاید هیچکس باور نمی کرد که پس از شنیدن یک راهپیمایی نظامی متشکل از چند نت ساده، یک ملت شادی کند دوباره و بعد از چند سال به خیابان ها می رفت تا بیاید و شیرینی پخش کند، زیرا بخشی از کشور بار دیگر به ریشه هایش متصل شده بود.
راهپیمایی های نظامی بخش اصلی موسیقی آن روزها بود زیرا از بلندگوهای خاکستری مساجد، اماکن عمومی و مدارس پخش می شد. وقتی در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 به دنیا آمدیم، وقتی به مدرسه می رفتیم، در مدارس ابتدایی در صف راهپیمایی می کردیم و شعارهای بزرگترهایمان را تکرار می کردیم و به کلاس ها هدایت می شدیم.
ممد واقعا نبودی و ندیدی
برای طبقه متوسط ایران، این تصاویر مربوط به بازگشت پیکرهای تکه تکه شده جوانانی است که به آرزوی پیروزی رفته بودند و شهدا و گلگون گاهی تنها با یک پلاک نقره برمی گشتند. اینجا موسیقی بود. اما سبک متفاوتی داشت، راهپیمایی های جنگی و تشییع جنازه، هرچند در شهرهای غیرجنگی مؤثر بود. اما شب عملیات و هنگام خروج جوانانی که باید برای شهادت آماده می شدند راهپیمایی جواب نمی داد، اینجا یک نوع دیگر از موسیقی ایرانی می خواستم که قرن ها تکرار شده بود، موسیقی ردیف دستگاه هایی که روزی توسط تعزیه خوانان نجات یافت، این بار با پیچ و خم های جدید روزهای سختی فرا رسیده بود. یکی از تاثیرگذارترین قطعات موسیقی بعد از فتح خرمشهر توسط غلامرضا کویتی پور با تاسی از قطعه بخشو مداح بوشهری خوانده شد: “مامد نوبودی ببینی” که اشاره ای به شهادت محمد جهان آرا، افسانه خرمشهر داشت. خوانده شده در دستگاه همایون از ردیف آواز ایرانی.
صادق آقاران و شب های عملیات پشت خط
یکی از تاثیرگذارترین چهره های آن روزها که بیشترین تاثیر را در شب های عملیاتی داشت، صادق آهنگران بود. بیشتر مداحی ها را با الهام از آلات موسیقی ایرانی (دشتی، شور، چهارگاه و …) و نوعی مداحی و آواز داشت، روزها شور مذهبی و شور و شوق دیدار دوست را پس از شهادت و گاه درد ایجاد می کرد. . و در نجات شهدا دریغ نکنید. یکی از تاثیرگذارترین مداحی های آهنگران بود: «به سوی دیار عاشقان رو به روی خدا می رویم». «کربلا، کربلا داریم می آییم» اثر اکبر شریعت یکی از مطالبی بود که هنوز در ذهن کودکان و نوجوانان و جامعه ایرانی وجود دارد.
از دل انقلاب سنت گرای شرقی؛ اپرا بیرون آمد
دسته دیگری از موسیقی های شکل گرفته در آن زمان که نه از آن ثروت استخراج می شد و نه با موسیقی سنتی و پاپ در خانه بود، موسیقی اپرا بود. این نوع موسیقی با اشعاری که جنبه های رزمی داشت، چیزی بین موسیقی پاپ با اجرای یک خواننده اپرا بود. یکی از مشهورترین چهره های آن دوران، اسفندیار قره باغی است. قره باغی گرایش های انقلابی و چپ داشت و قبل از انقلاب تک نواز باس در ارکستر اپرای تهران بود. «آمریکا، آمریکا، مرگ بر فریب تو، خون جوانان ما از دستت می چکد» را سرود.
این آهنگ با ساختار اپرایی خود در روح و جان همه دانش آموزان آن زمان ماندگار شد زیرا تقریباً در تمام صف ها و مراسم پخش می شد و دانش آموزان مجبور بودند آن را در صف های صبح تکرار کنند.
«خلبانان! ملوانان! کارهای جمشید نجفی و کارهای رشید وطن دوست هم از این دست بود.
گلریز تلفیقی از پاپ سنتی و انقلابی.
دسته دیگری از موسیقی که در خدمت تبلیغات جنگ بود و سعی در روایت شور و حال آن دوره داشت، آثار افرادی مانند محمد گلریز بود. محمدعلی گلپایگانی برادر اکبر گلپایگانی از چهره های سرشناس آن روزها بود که موسیقی او در موقعیت های زیادی پخش می شد. تلفیقی از موسیقی دستگاهی و پاپ بود، گلریز از «ای شهید مطهر» تا «ای شهیدان گودی نامتان پاینده باد» را در آن دوران اجرا کرد.
در همین سال ها استادان بزرگ موسیقی چون محمدرضا لطفی، هوشنگ کامکار، شهرام ناظری، محمدرضا شجریان و حسین علیزاده قطعات کم نظیری را در دوران انقلاب و جنگ سروده اند که قافله شهید شهرام ناظری و ایثار کجایی. هوشنگ کامکار از آثار ماندگار و منحصر به فرد آن دوران است.
موسیقی فیلم و تم اصلی ساخته شده توسط مجید تازه، فریدون شهبازیان، محمدرضا علیقلی و… موضوع دیگری است که باید در جای خود مورد بررسی قرار گیرد.
5757
