به گزارش خبرگزاری اخبار آنلاین به گزارش مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فیلم «جنوب شهر» به کارگردانی محمدابراهیم فرخ غفاری در سال 1337 ساخته شد و به دلیل سیاه بودن توقیف شد. سپس در سال 1343 با تغییر نام به مسابقه در شهر بدون ذکر نام تهیه کننده و با سانسورهای فراوان به نمایش درآمد. این فیلم بر اساس محیطی که در آن ساخته شده و مضمونی که دنبال می‌کند، زوایایی از زندگی پایین و مصائب ناشی از آن را در محله‌های فقیر نشین تهران به نمایش می‌گذارد و این دلیل اصلی توقیف آن بوده است.
درباره فیلم جنوب شهر.
محمدابراهیم فرخ غفاری او مدیر و مؤسس مرکز ملی فیلم و خانه فیلم ایران و از پیشگامان سینمای مدرن ایران بود. فعالیت فیلم شناسی حرفه ای سال او. ۱۳۳۷ او تولید فیلم «جنوب شهر» به نویسندگی جلال مقدم را آغاز کرد که حتی قبل از موج نوی سینمای ایران با «قیصر» و «گاو» یکی از مهمترین لحظات و اتفاقات سینمای ایران بود.. «جنوب شهر» اولین فیلم رئالیستی تاریخ سینمای ایران ساخته فرخ غفاری است. «جنوب شهر» چندان در اکران دوام نیاورد و با دستور وزیر کشور به جرم توهین به مقدسات توقیف شد. تبدیل شود.
«جنوب شهر» داستان زن جوانی را روایت می‌کند که پس از مرگ همسرش در کافه‌ای مرکز شهر کار می‌کند تا امرار معاش کند. در آنجا مورد توجه دو نفر نادان قرار می گیرد که مدت هاست با هم رقابت می کنند. وجود یک زن رقابت این دو را به یک مبارزه سخت تبدیل می کند و در نهایت فردی که انسانیت و آرامش بیشتری دارد با زن ازدواج می کند و به او زندگی جدیدی می بخشد..
اولین کار فرخ غفاری به دلیل بازنمایی جنوب شهر از جمله زیباترین کافه ها و نقوش دیگری مانند خاموشی از صفحه فیلم حذف شد. بالاخره این فیلم وارد سینما شد استخر مترو، اسکار، زهرا و فردوسی نشان داده شد. اما در روز سوم نمایش به دلیل موارد ذکر شده توقیف شد. بالاخره بعد از مذاکراتی که کارگردان با مسئولان وقت سال داشت ۱۳۴۳ با حذف صحنه هایی از فیلم مسابقه در شهر و بدون ذکر نام کارگردان، بدون موفقیت اکران شد. به گفته فرخ غفاری، این فیلم اولین فیلمی است که در بین مردم و در فضاهای واقعی فیلمبرداری شده است..
غفاری مطمئن بود؛ و برخی از اهالی سینما نیز با تأسف اذعان کردند که اگر «جنوب شهر» در اکران عمومی موفق باشد، زمینه را برای دیگران فراهم می‌کند تا «کمی» از مسیر خود خارج شوند و آن را ارزان و اغلب منحط کنند. ملودرام ها و سینمای ایران جایگاه واقعی خود را پیدا می کنند. در واقع ترس اصلی، همان ترسی است که آشکار و پنهان بیان می کردندمترو این فیلم مورد استقبال مردم قرار گرفت و سانسور شد. اما «جنوب شهر» سانسور نشد، توقیف شد و با توقیف آن همه چیز برای غفاری و همکارانش از بین رفت. غفاری در آن روزها بسیار شلوغ و مستأصل بود. یک پایش روی «ساواک» بود و پای دیگرش روی وزارت کشور و شهربانی بود تا تصرف «شهر جنوبی» را پس بگیرند. غفاری و فیلمش مظنون به اتهامات واهی و دروغین بودند.
زندگی تبعی در تهران در دهه های 1340 و 1350
در دهه های 1340 و 1350 تهران به عنوان پایتخت به سرعت در حال رشد بود و تحولات اقتصادی-اجتماعی گسترده ای را پشت سر می گذاشت که آثار آن در تقسیمات جغرافیایی و طبقاتی شهر به وضوح نمایان بود. در این دوره اختلافات شمال و جنوب تهران آشکارتر شد. شمال تهران به عنوان محل سکونت طبقات ثروتمند و سرمایه دار دارای امکانات مدرن، زیرساخت های کافی و معماری مجلل بود، در حالی که جنوب شهر نماد محرومیت، فقر و توسعه نامتوازن به شمار می رفت..
جنوب تهران محل تجمع کارگران، مهاجران روستایی و اقشار کم درآمد بود. این گروه ها که به دنبال کار و زندگی بهتر به تهران آمده بودند، اغلب در شرایط نامساعد و در محله هایی بدون امکانات کافی زندگی می کردند. درآمد پایین و عدم حمایت اجتماعی امکان بهبود وضعیت زندگی بسیاری از ساکنان جنوب تهران را محدود کرده بود. رشد سریع جمعیت در این دوره به ویژه به دلیل مهاجرت روستاییان به تهران، باعث شکل گیری محله ها و زاغه های پرجمعیت در جنوب شهر شد. این مناطق به ندرت دارای امکانات شهری مانند آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی یا سیستم فاضلاب کافی بودند. برخلاف شمال تهران که از جاده‌های آسفالته، سیستم‌های حمل‌ونقل مناسب و زیرساخت‌های مدرن بهره میبرد، جنوب شهر از امکانات اولیه مانند مدرسه، بیمارستان و فرهنگسرا محروم بود. عدم توجه کافی دولت این نابرابری ها را بدتر کرد.
فقر و حاشیه نشینی بستر مناسبی را برای افزایش جرایم ریز و درشت از جمله سرقت و خشونت خیابانی فراهم کرده بود. همچنین مسائلی مانند اعتیاد و بیکاری از جمله مشکلات رایج در جنوب شهر بود.
سیاست‌های توسعه‌ای حکومت پهلوی اگرچه در جهت مدرن‌سازی کشور بود، اما عمدتاً به نفع طبقات ثروتمند و مناطق شمالی بود. این امر باعث شد که جنوب شهر از توسعه شهری عقب بماند و شکاف طبقاتی بیشتر شود..
نقد نوستالژی دوران پهلوی
در سال های اخیر عکس هایی از محله های آباد دهه 1340 و 1350 منتشر شده است که نمای زیبا و پیشرفته تهران آن زمان را به نمایش می گذارد. این تصاویر، به ویژه در شبکه های اجتماعی، گاه برای ایجاد نوستالژی دوران پهلوی و برجسته ساختن پیشرفت های آن دوره استفاده می شود. اما این روایات تنها گوشه کوچکی از واقعیت جامعه آن زمان را نشان می دهد و مشکلات جنوب شهر، فقر گسترده و تبعیض طبقاتی را نادیده می گیرد.. فیلم هایی مانند شهر جنوبی ساخته فرخ غفاری، با نگاهی واقع بینانه به زندگی اقشار کم درآمد و مسائل اجتماعی جنوب تهران، توانستند تصویری نزدیک به واقعیت ارائه دهند. این آثار نشان می دهد که مدرن سازی صرف، بدون توجه به عدالت اجتماعی، می تواند به گسترش نابرابری ها و آسیب های اجتماعی منجر شود. پرداختن به تاریخ جنوب شهر، فراتر از نوستالژی زیبایی محدود شمال تهران، راهی برای شناخت بهتر ساختار اجتماعی آن دوره و انتقاد از تبعیض ها و ناکارآمدی های حکومت پهلوی است. این همچنین برای درک توسعه نامتوازن و پیامدهای اجتماعی آن در دوران معاصر مهم است..
فواره: گزارش سانسور فیلم: جنوب شهر اثر فرخ غفاری، عباس بهارلو، نشر قطره، 1402.
۲۵۹
