امروز سومین سالگرد شهریور و سقوط رضا شاه است. ۸۳ سال پیش در چنین روزی ارتش متفقین (روسیه و انگلیس) ایران را به طور نظامی اشغال کردند و خواستار برکناری رضا شاه شدند. حمله متحدان کشور را در وحشت و اضطراب فرو می برد. خود رضاشاه بیش از هر کس دیگری از حمله متفقین به ایران شوکه و متعجب شد. البته چند ماه از درخواست لندن و مسکو برای خروج اتباع آلمانی از ایران می گذشت. اما رضاشاه پاسخ داد که ایران در جنگ اعلام بی طرفی کرد و به بی طرفی خود وفادار ماند. ثانیاً شهروندان آلمانی در ایران غیرنظامی بودند و در کارهای عمرانی و صنعتی شاغل بودند. اما متفقین که برای ارسال اسلحه از خلیج فارس به روسیه به راه آهن ایران نیاز داشتند و از طرفی به رضاشاه و بی طرفی او اعتماد نداشتند و می دانستند که او از انگلیسی ها و روس ها متنفر است و مانند بسیاری از ایرانیان آنها پیروزی می خواستند. آلمان ایران را اشغال کرد و او را از کشور تبعید کرد.
سقوط رضاشاه آغاز یک نقطه عطف تاریخی در ایران بود. خدمات او به ایران را در کتاب «رضا شاه» (پاریس، 2018) شرح داده ام که متأسفانه اجازه انتشار در ایران داده نشد. در آن کتاب نوشتم که برخلاف روایت رسمی پس از انقلاب که رضاشاه را مأمور انگلیس معرفی می‌کند و اقدامات او را در راستای منافع انگلیس توصیف می‌کند، بی‌شک خدمات ارزنده‌ای به کشورش ارائه کرد. لازم به ذکر است که بر خلاف مورخان حکومتی، به قدرت رسیدن وی مربوط به انگلستان نیست. در آن کتاب نشان داده‌ام که اگر تصویری از ایران در سال 1299 را که او در کارنامه سیاسی‌اش ظاهر می‌شود، در کنار تصویری از ایران در سال 1320 که او آن را رها می‌کند، قرار دهیم، به سختی می‌توان باور کرد که این همان است. ایران که بیست سال است در آن بوده است.
در عین حال این بخشی دیگر از واقعیت دوران رضاشاه بود: از نظر توسعه سیاسی، متأسفانه نه تنها پیشرفتی در کشور حاصل نشد، بلکه بسیار به عقب رفتیم. حاکمیت قانون، انتخابات آزاد، آزادی بیان، امکان مخالفت و انتقاد از حکومت، مسئولیت دولت، عدم حضور تشکل های سیاسی دانشجویی، کارگری، صنفی و مستقل، تضمین حقوق اقلیت ها و بسیاری دیگر. جنبه های دموکراسی در ایران در دوران رضاشاه پایمال شد.
3 سپتامبر 1403
منبع: کانال تلگرام نویسنده.
25957
