گروه اندیشه: در کتاب «بازیابی تری شاه اسماعیل صفوی» تلاش اصلی نویسنده این بوده است که «این پرسش را مطرح کند که چرا شاه اسماعیل در تاریخ فراموش شده است، در عرفان و حکمت اندیشیده شده است؟ می دانیم که او دارای زبان ترکی است و پسرش. سام میرزا کتابی با عنوان نیمه نوشته است که در آن به پدرش و آثار شاه اسماعیل به سه زبان ترکی و عربی اشاره شده است. ترکی به عنوان دیوان فارسی و اشعار عربی او انگشت شمار بوده است، اما نکته اینجاست که چرا در تاریخ اندیشه در ایران به سادگی از مقام شاه اسماعیل به عنوان حاکم صحبت شده است، اما نوشته نشده است. تأثیر مستقل بر ایران در پانصد سال اخیر البته می دانیم که او در میان علوی های آناتولی بالکان (قزلباشان) و آلبانی، صوفی و استاد صفوی بوده است؟ (بکتاشیه. میثم چیان در باشگاه فکری نقدی بر کتاب زیر دارد:
***
«بازیابی تری شاه اسماعیل صفوی» آخرین اثر سیدجواد میری در قالب باشگاه اندیشه بود. باشگاه فکری مکتب مطالعات هویت مجموعه ای از نشست ها را با عنوان کتاب و معرفی نویسنده برگزار کرد. میری، اما در این اثر، بهبودی موروثی، بازسازی هویت ایرانی است.
سید جواد میری مضمون آخرین کتاب خود، «بازیابی شاه اسماعیل صفوی» را به دلیل «تاریخ نگاری ناسیونالیستی» که در آن زبان انسان ایرانی تنها در حوزه فرهنگ و اندیشه است، مضمونی جاهلانه (1) توصیف کرد. آنچه که میری را به خواندن این سنت واداشته است، «چالش پوچ گرایی و ناشایستگی است. وقتی انسان پوچ می شود، این پوچی اضطراب روانی او را فراهم می کند. سنت حاکم بر «دعوت» و اضطراب، دغدغه ها و پرسش های انسان استوار است» (1).
میری شاه اسماعیل صفوی یکی از مهم ترین بنیانگذاران تاریخ معاصر ایران نیست، بلکه یکی از شخصیت های کلیدی «سکوی ایرانی» به شمار می رود که با «صفویان» رابطه ای مطمئن و قابل اعتماد دارد (1). تعبیر بافت ایران در واقع یک بستر ماقبل ملی گرایی است که ایران هنوز در آن قوام پیدا نکرده است.
او می گوید: «آنچه را که امروز ایران می نامیم، از شعر فردوسی و شاهنامه وام گرفته نشده است. آنچه در سیاست ایران و در صحنه نهادینه شدن، جوامع و فرهنگ ایران رخ داده است، ارتباط مستقیمی با سلسله، سلطنت، حکومت و حکمت دارد، اما نامی از شاه اسماعیل صفوی نیست. (1). با برآیند روایت اصلی که ما را وادار به دیدن چیزهای زیادی می کند، «اردبیل به عنوان یکی از مهم ترین مراکز ادای احترام و تمدن اسلامی ظرفیت بسیار بالایی خواهد یافت» (1).
تقلیل فضا به تنها فضای فارسی تحت رویکرد یورونتیک و شرق شناسانه به حدی که عده ای مانند شافعی زبان و عرفان و حکمت نظری را در جهان اسلام می دانند (1) بسیاری از اقوام و گروه های مختلف را به نوعی توسعه می دهد. عنصر فرهنگی در نتیجه با پان عربیسم، پان فارسیسم، پان کوتیسم، پان کردیسم مواجه هستیم» (1).
به گفته میری جلال آل احمد، با شناخت «اخراج زبان ترکی» از ایران معاصر، گام مهمی در میراث ترکی ایران برداشته است. او می گوید: «جلال آل احمد، زبان ترکی، فعالانه از حوزه عمومی ایران بیرون رانده شده است و اجازه ندارد زبان خود را بیابد و رشد کند و رشد کند. (1) او ادامه می دهد که «زبان تبلور تنوع و کثرت تاریخی است، پس وقتی زبانی حذف می شود، در واقع یک جریان غنی تاریخی و سنتی از بین رفته است، چنان که در دوره های مختلف هویتی شکل داده است. تاریخ» (همان).
میری معتقد است که ترکی در ایران بر خلاف آنچه امپریالیسم فارسی زبان خوانده است، رسمی است. منظور او از امپریالیسم این است که «برخی فارسی را طوری فرموله کرده اند که هویت ایرانی فقط در آینه کل زبان فارسی نمایان است» (1) و معنای آن رسمی بودن زبان ترکی «رسمی و رواج» و «زبان هویت و شخصیت ایرانی» است و این بخشی از حکمت ما برای ترکی و ترکی بخشی از هویت ایرانی است. (۸۰-۸۱).
در واقع یکی از مقاصد اصلی کتاب «بازیابی شاه اسماعیل صفوی» در کنار مقاصدی چون شمایل سازی علیه پوچ گرایی، بازیابی و ساخت هویت ایرانی است. میری در تلاش است تا میراث هویتی ایران را نمایان کند. کاری که آل احمد و دیگران قبلا انجام داده اند. در بستر ایران مدرن می کوشد تا بستر واقعی ایران را بگشاید تا ایران بتواند از همه ابعاد آن در دنیای امروز استفاده کند. این تجدید هویت ایرانی از طریق تمامی ابعاد هویت ایرانی از جمله زبان ترکی امکان پذیر است و توجه به زبان ترکی بدون نگاه به شاه اسماعیل صفوی رهبر دربار ترک امکان پذیر نخواهد بود. مضامین سنت ایرانی، علاوه بر زبانی که هست، می‌تواند سد محکمی در برابر تهی‌سازی غرب باشد، موجی که در عمل ناسیونالیستی برای زیستن زبان‌های غیرجدی در نظر گرفته شده بود.
* منبع مرجع:
میری سید جواد، بازیابی میراث شاه اسماعیل صفوی، تهران: نقد فرهنگ، 1.
*میثم کافیچریان دبیر آموزشگاه هویت باشگاه اندیشه
216216
