هادی خانیکی: در مقابل اخبار جعلی متحد شویم

به گزارش خبرگزاری فارسیرو، امروز یکشنبه 18 دی ماه نشست «مهندسی اندیشه در عصر دیجیتال» به بهانه چاپ سوم کتاب «دستکاری در رسانه های اجتماعی» در دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه برگزار شد.

به گزارش ایسنا، در نشست نقد و بررسی کتاب، هادی خانیکی، حسین تزمامی، رضا نوروزپور، بشیر معتمدی، عباس رضایی ثمری و رسول صدر آهنگ (مترجمان کتاب) حضور داشتند و به نقد و بررسی کتاب و مطالب پیشنهادی درباره فضای رسانه ای در جهان پرداختند. دیجیتال سن این نشست به مناسبت چاپ سوم این کتاب نوشته فیلیپ هاوارد و ساموئل وولی برگزار شد.

جامعه ناراضی از رسانه های بسته اخبار جعلی ایجاد می کند

هادی خانیکی استاد ارتباطات در این نشست که در دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها برگزار شد به بیان چگونگی ایجاد این دفتر و خاطراتی از دوران خبرنگاری خود در روزنامه کیهان پرداخت و یادآور شد: در روزنامه کیهان بودم؛ من در روزنامه کیهان بودم. در دهه 60 در زمان جنگ و زمانی که خاتمی نمایندگی ولی فقیه در روزنامه کیهان را بر عهده داشت. شاهچراغی نیز مدیر این مؤسسه بود. طبیعتاً با تغییراتی که در کشور و در طول جنگ رخ داد، من هم مانند بسیاری دیگر به دنیای روزنامه نگاری پرتاب شدم. اگرچه یکی از ملزومات روزنامه نگاری این است که حداقل مطالعه و قلم داشته باشیم، اما به طور اتفاقی روزنامه نگار شدیم و چیزی از روزنامه نگاری حرفه ای نخوانده بودیم. کم کم متوجه شدیم که روزنامه نگاری هم علم است و هم تکنیک. از کجا شروع کنیم؛ خب سال های بعد از انقلاب فرهنگی بود که حوزه ها تعطیل شد و متاسفانه حوزه های ارتباطی – اعم از روزنامه نگاری و روابط عمومی – به عنوان حوزه های تجملی بسته شد و بزرگانی مثل مرحوم معتمدنژاد و نطقی هم در حوزه های ارتباطی بودند. . و روابط عمومی تا حدی که گرایش برخورد با افراد دیگر در دانشگاه بود. دیدیم که این یک نیاز است و نمی‌توانیم مستقیماً در دانشگاه به آن رسیدگی کنیم، بنابراین دو مرکز برای گسترش آموزش رسانه و مرکز مطالعات رسانه ایجاد شد. در حالی که هنوز دانشگاه ها به آن سطح نرسیده بودند. بزرگان زیادی در اینجا تدریس، تحقیق و تربیت کردند و برای من بسیار خاطره انگیز است.

این استاد ارتباطات با اشاره به اهمیت اخبار جعلی و اخبار پسا حقیقت تاکید کرد: مقوله ها باید از این حوزه استخراج شده و موضوع تحقیق قرار گیرند.

خانیکی سپس با اشاره به بحث شفافیت گفت: این موضوع در افق باقی نماند و به لایحه یا قانون نشر آزاد رسید. بر این اساس ما الان کجا هستیم؟ آیا قانون اجرا شد یا خیر و چرا اجرا نشد؟

نشست مهندسی فکر در عصر دیجیتال

خانیکی با اشاره به بحث اتاق های پژواک و اینکه همه به سوی خود تبعید می شوند، گفت: برای اینکه کسی خودش را تبعید نکند و برای ایجاد ارتباط بین رسانه و اقدام جمعی، در جایگاه حاکمیتی قرار نگیریم. در پایان یک بیانیه، اما قرار است سیاستی را تعیین یا اصلاح کنیم تا رسانه بتواند به جایگاه تأثیرگذار یا مثبت خود دست یابد.

نماینده واقعی شورای عالی ایرنا سپس گفت: من نگران بحث سواد رسانه ای هستم، چه چیزی از آن می توانیم بگیریم؟ منظور ما این است که ما مالک واقعی هستیم و دیگران نمی‌دانند که ما چقدر موضوع را درک کرده‌ایم یا اینکه سواد رسانه‌ای با دانستن اینکه مخاطبان ما در بسیاری از جاها بیشتر و بهتر از ما می‌فهمند شروع می‌شود. یا در حوزه ای که ما هستیم آیا می توانیم کاری انجام دهیم و دستکاری و جهت دهی کنیم یا نه، یا حوزه ای است که ابتدا باید میزان ماندگاری آن را ارزیابی کنیم؟ در ارتباطات، این امکان سنجی بسیار مهم است.

این استاد دانشگاه گفت: شرایط کنونی این است که با جامعه ای ناشاد مواجه هستیم. بخشی از این نارضایتی طبیعی و برخی غیرطبیعی است. این بخش طبیعی است زیرا جامعه در حال تغییر نسل، تغییر جمعیتی و تغییر جنسیت است. سوال این است: کدام جوانان در کدام نقطه از جهان راضی هستند؟ مطمئناً این نارضایتی در جوامع پیشرفته وجود دارد. اما نارضایتی غیرطبیعی با احساس نابرابری مرتبط است. بر اساس بررسی های انجام شده، نشانه و هسته اصلی نارضایتی از ارزش ها و نگرش ها، احساس بی عدالتی و تبعیض است. اینکه در آموزش، کار، سیاست، اقتصاد بی عدالتی وجود دارد. حال این سوال پیش می آید که رسانه ها در این بی عدالتی چگونه هستند؟ آیا آنها آن را بازتولید می کنند و از نظر اجتماعی یک اجماع مصنوعی ایجاد می کنند یا سعی می کنند راهی برای ایجاد رضایت بیابند؟ کارکرد و هسته اصلی رسانه باید رضایت واقعی باشد نه مهندسی مصنوعی و اجتماعی.

این روزنامه‌نگار با اشاره به انتقال رسانه‌ها و تغییر مخاطب گفت: با توجه به اینکه جامعه پلتفرم همراه با جامعه شبکه‌ای آمد، اتفاق بزرگی افتاد که یاد گرفته‌ایم از نظر تئوری یک دوره تزریق تئوری را طی کنیم. در دوران رسانه های جمعی و تولید انبوه برای مخاطبان انبوه، ما از جامعه شبکه ای گذشتیم و وارد جامعه شدیم و سپس وارد جامعه پلتفرم شدیم.

این استاد دانشگاه گفت: مسئله نگران کننده در جامعه امروز این است که قدرت دستکاری افزایش یافته و باید در برابر اخبار جعلی متحد شویم. اما آیا اخبار جعلی در یک میدان خالی با تکنولوژی تولید می شود؟ جامعه ناراضی، جامعه بسته و جامعه‌ای که رسانه‌ها در آن نقش نهادی ندارند، قطعا در معرض اخبار جعلی هستند.

وی گفت: تا زمانی که به خطر اخبار جعلی پی بردیم باید خطر سیاسی شدن و نهادینه شدن سیاست بسته را نیز بپذیریم که همگی منجر به اخبار جعلی و فرهنگ زیرزمینی و بسته می شود. ما از جامعه پلتفرم‌ها به جامعه‌ای رسیده‌ایم که در آن جامعه فعال را در یک محیط بسته به یک جامعه منفعل و بی‌دفاع رسانده‌ایم.

وی تاکید کرد: باید در زمینه ترجمه های صحیح و حرفه ای در حوزه اخبار جعلی و شبکه های اجتماعی به صورت تخصصی پیش برویم. تا ترجمه ما درست نباشد نمی توانیم به سمت تألیف و تولید آثار صحیح حرکت کنیم. ترجمه های زیادی از کتاب های اصلی در این زمینه وجود دارد و نهادهای علمی و پژوهشی باید در این کار مشارکت داشته باشند.

خانیکی گفت: نقش رسانه های اجتماعی در ترویج کنش اجتماعی بسیار مهم است و باید به جنبه های فرصت طلبانه شبکه های اجتماعی نیز اشاره کرد. چرا که ما نمی توانیم برای نقش وحشتناک این رسانه ها کاری انجام دهیم.

وی با تبیین نقشی که رسانه های اجتماعی می توانند در ترویج کنش های اجتماعی ایفا کنند، در این زمینه تصریح کرد: اولین نقشی که رسانه های اجتماعی می توانند در توانمندسازی اجتماعی ایفا کنند این است که ضریب همبستگی در جامعه ما پایین و ضعیف است. رسانه‌های اجتماعی می‌توانند فضایی را برای شنیدن صداهای کمتر شنیده‌شده فراهم کنند و روایت‌های غالب را به چالش بکشند. دوم انتقاد از ساختارهای سنتی قدرت است. جامعه ما دستخوش تغییرات است و با جامعه ای متنوع روبرو هستیم. ما باید این درک در حال تغییر را بپذیریم و توضیح دهیم که رسانه های اجتماعی می توانند در این زمینه نقش داشته باشند.

وی ادامه داد: نقش سوم مربوط به چالش ها و مخاطرات پیش رو است. جامعه رسانه محور امروز مدام در گذشته است و با این رویکرد و نوع رویکرد قطعاً نمی توان به توسعه و پیشرفت دست یافت. رسانه های اجتماعی باید این بستر و فضاهای آینده را در هر جامعه ای فراهم کنند. موضوع بعدی محدوده و محدوده حسابرسی و نظارت است. این وضعیت مستلزم آن است که دامنه نظارت و حسابرسی در تدوین خط مشی افزایش یابد. نقش بعدی تلفیق تجربه و فعالیت حرفه ای با نظریه هاست. فاصله دانشگاه و نظریه با ابزار و عمل کجاست؟ رسانه های اجتماعی می توانند در اینجا نقش داشته باشند.

وی گفت: نقش پنجم تاثیر الگوریتم ها است. بالاخره با چه فناوری می توان این سرعت، شتاب و نیاز به اطلاعات را دید؟ رسانه های اجتماعی می توانند به ابزاری قدرتمند در این زمینه تبدیل شوند و این نیازمند درک پیچیدگی های آن است.

به گزارش ایسنا، هادی خانیکی در پایان سخنان خود تاکید کرد: خلاصه نباید در تکنولوژی گیر کرد تا فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست را فراموش کنیم. از حیث عامل تکنولوژیک، این دستکاری افکار عمومی و رشد بی اعتمادی، افزایش سرمایه اجتماعی و افزایش نارضایتی نه تنها تأثیر کمتری دارد، بلکه بیشترین تأثیر را نیز دارد.

درمان بسیاری از دردها شفافیت است

حسین اعظمی – روزنامه نگار، مدیر رسانه و معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی – نیز در سخنانی با بیان اینکه علاج بسیاری از دردها شفافیت است، اظهار داشت: «شبکه های اجتماعی» و «رسانه های جمعی» دو پارادایم متفاوت هستند. نظریه ها در پارادایم تعریف می شوند و هر یک از این رسانه ها پارادایم و نظریه خاص خود را دارند. مثلاً در پارادایم رسانه ای با توده مردم طرف هستیم و رسانه ها امکان تأثیرگذاری بیشتر را دارند. در پارادایم رسانه های اجتماعی، کنترل دسترسی دیگر وجود ندارد. اگر بخواهیم سیاست های رسانه های اجتماعی را با اصول حاکم بر رسانه های سنتی تدوین کنیم، با اختلال مواجه خواهیم شد.

و افزود: به نظر من دوای بسیاری از دردها شفافیت است. شفافیت یعنی قابل پیش بینی بودن. در محیط رسانه های جدید کار با نام مستعار آسان است. در این صورت مسئولیت کاهش می یابد. هرچه شفافیت را بیشتر کنیم، نگرانی در مورد بی مسئولیتی کمتر خواهد شد.

تعظمی نیز در بخشی از این نشست اظهار داشت: شفافیت باعث ایجاد اعتماد عمومی و افزایش سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر بحرانی فعلی کشور می شود.

وی افزود: یکی از ویژگی های جدید فضای رسانه این است که کار با نام مستعار آسان است و می دانیم که وقتی صحبت از نام مستعار می شود، مسئولیت خود به خود کم می شود.

گفتگوها باید در جامعه تکثیر شود.

رضا نوروزپور، روزنامه نگار و معاون امور رسانه و تبلیغات نیز در بخشی از این نشست به موضوع تبلیغات محاسباتی و ایجاد دوقطبی در جامعه اشاره کرد و معتقد است تبلیغات محاسباتی یا محاسباتی ذهن و قلب مخاطب را دستکاری می کند.

وی این تبلیغات محاسباتی را با داستان مولوی درباره شیر و خرگوش 800 سال پیش مقایسه کرد و گفت: در آن داستان، خرگوش واقعیتی موازی، اتاقک پژواک، حباب فیلتر و اخبار جعلی را برای شیر ایجاد می کند. چون شیر هر چیزی را که خرگوش می گوید باور می کند. اخبار جعلی یکی از پایه های تبلیغات رایانه ای است. در دستکاری شبکه های اجتماعی یکی از آفت ها و بلاهایی که گریبانگیر جامعه ماست این است که برخی واقعیت های موازی ایجاد کرده اند و این دشمنان موازی عمل می خواهند. اقداماتی علیه آنها صورت می گیرد و جامعه با تنش مواجه می شود.

نوروزپور افزود: یکی از آثار منفی تبلیغات رایانه ای ایجاد دوقطبی در جامعه است. در این شرایط اولین چیزی که قربانی می شود انسجام ملی است و مراجع فکری از بین می رود که بسیار خطرناک است. جامعه در حال رسیدن به نقطه ای است که می تواند به یکباره سقوط کند. مرگ جامعه زمانی فرا می رسد که اتمیزه شود و تفرقه بیفتد و مردم علیه همدیگر قرار گیرند.

نوروزپور در پایان گفت: یکی از راه های مبارزه با اثرات منفی تبلیغات رایانه ای و شکستن حباب فیلتر، تکثیر هر چه بیشتر دیالوگ ها در جامعه است. علاوه بر این، شفافیت نقطه مقابل جادوی حباب فیلتر و تبلیغات محاسباتی است.

۲۴۴۵۷