گروه اندیشه: درگیری محوری نه تنها در حوزه سیاست ایران است، بلکه سرزمین بخشی از جوهره زندگی ایرانیان شده است، بلکه بیشتر روشنفکران و دانشگاهیان را نیز در برگرفته است. این موضوع در مقاله حاضر به قلم محسن خلیلی که در شماره 16 سیاست منتشر شده است مستثنی نشده است. به گزارش خبرگزاری اخبار آنلاینبا این حال، شایسته است سیاست تضاد را هم در قالب بیان و هم در قالب نقد بررسی کنیم و بپرسیم که آیا این نوع «راه حل فکری» به مرحله تولد خود می رسد؟ اما این مقاله یک جنبه مثبت مهم دارد: واکنش تاریخ معاصر ما به پیشرفت غرب چگونه بوده است؟ می توانید خلاصه ای از یادداشت را در اینجا مشاهده کنید:
***
شعار مشقاسم (پرویز فنی زاده) در سریال دایجان ناپلئون (بر اساس رمان معروف ایرج مسچی زاد) این بود: «پروردگارا چرا دروغ می گوییم؟» به گور. داستان کنونی ما شبیه به آن است. با این تفاوت که باید بگویید «آقا! خانم! پیر! جوان! چرا دروغ؟ تا زوال. تاریخ معاصر ایران به فاجعه تبدیل شده است؛ ملت اشغال شده در دام انباشت پول گرفتار شده است. روایت تاریخ معاصر ایران گرفتار شده است. در چنگال تمسخر، آنتروپی، فاجعه.
اگر علی شریعتی (که پیشوای سلسله آب و خشک و شبح و وثمین است و صحیح و سقیم مشرق و مغرب را جمع کرده است) یک جمله درست گفته است، خطاب به سوار دیگر است. از حوزه اکتشاف و اختراع (جلال آل احمد): می گوید: از مرحوم جلال آل احمد پرسیدم آیا قبلاً ایمان نمی آورید؟ برای انجام هر کاری و نظر دادن به عنوان یک روشنفکر، بزرگترین و ضروری ترین مسئولیت ما این است که ببینیم آیا در عصر صنعتی زندگی می کنیم یا خیر. آیا به دوره بورژوازی رسیده ایم؟ آیا فرهنگ ما یک فرهنگ صنعتی و عقلانی است؟ یا فرهنگ دکارتی است؟ آیا ما در قرون وسطی هستیم یا در دوران اصلاحات دینی؟ در دوران رنسانس یا انقلاب فرانسه؟ بنابراین باید ابتدا تکلیف خود را برای خود روشن کنیم و مشخص کنیم در چه مرحله ای از تاریخ هستیم تا رسالت روشنفکر و تکلیف مردم مشخص شود.
شکست تاریخی ایرانیان در برابر روسها در روزگار پادشاهی قاجار شرایطی را ایجاد کرد که جامعه ایرانی نسبت به جامعه پارسی احساس حقارت کند. ایرانیان پیش از رویارویی با تمدن غرب، تنها از وجود برخی کشورها و مردمان در نقاط دوردست اطلاع داشتند و چون در فضایی سرشار از خودسری های بی مورد زندگی می کردند، خود را نیازمند جهانی دیگر نمی دانستند. این امر به این دلیل بود که آنها خود را صاحب تمدنی کهن و با تاریخ پر افتخار می دانستند که روزگاری بزرگ بود و هیچکس جرأت نمی کرد به برتری و سلطنت آنها نگاه کند و همچنین دین مبین اسلام و مذهب شیعه یک تمدن را ایجاد کرده بود. فضایی که آن قوم مفتخر به دین پیامبر، نیازی به کفر نداشتند.
اما غرب مدرن ایرانیان را طلسم کرد و کاخ شیشه ای توهمات استکباری آنها فرو ریخت و در عوض پایه محکمی از خود انزجار و نوآوری همراه با شگفتی و هیبت ساختند. پر کردن شکاف عقب ماندگی و پیشرفت به عنوان گامی در مسیر مدرنیزه شدن تلقی می شد و تلاش های نوآورانه بارها توسط زانپاس، جماعت ایرانی، به منصه ظهور رسید و هر یک با کلمات، مضامین و مفاهیم خاص خود مشارکت داشتند. پدیده ای به نام «پروژه های ناتمام». سیال بودن استفاده از «پروژه های ناتمام» در جریان رویدادهای تاریخ معاصر ایران، شرایطی را به وجود آورده است که «انبوهی» از واژه ها و مفاهیم به طور نامتناسب در برابر یکدیگر ظاهر می شوند; انباشت توده به «آنتروپی» تبدیل شده و همان زوال و انحطاط شده است; ضایعات و کمبودی که به وجود آمده است، پتانسیل پیشرفت به سمت فاجعه یا پایان بد (فاجعه) را دارد.
منظور از «پروژه های ناتمام» این است که وقتی ایرانی ها شکاف بین عقب ماندگی «خود» و پیشرفت «دیگران» را تشخیص دادند، باید واکنش نشان می دادند و سعی می کردند به نحوی شکاف عمیق ما و آنها را پر کنند.. از این رو ایرانیان از سر درماندگی سه موضع اتخاذ کردند: یا به سبک غربی، «دیگری» را بدون قید و شرط و بدون دلیل می پذیرفتند، یا در خود خواری و به خاطر معالجه، خود را در مقابل غرب می دانستند و درخواست می کردند. درمان متقابل این گرایش بسته فکری بین تکنیک و متاتکنیک تمایزی قائل نبود و به خود/دیگری اعتقاد داشت. زیرا دریافت که «درون» انکار شده و هویت درونی از بین رفته است; وضعیتی که از پذیرش و محبوبیت دیگران و طرد و نفرت از خود شکل گرفت. گروهی دیگر، غرب زده، فقط بر تکنیک تمرکز کردند و معتقد بودند که ابزارها را می توان بدون محتوا گرفت و استفاده کرد. این گروه خیرخواه و متعجب از مقوله این تکنیک شگفت زده شدند. اما به این نکته توجه نکردند که مقوله مدرنیزاسیون از تفکر جدید جدا نیست.
متن کامل این مقاله را می توانید در شماره 16 سیاست نامه بخوانید.
216216
